শ্রীভগবানুবাচ | ঊর্ধ্বমূলমধঃশাখমশ্বত্থং প্রাহুরব্যযম্ | ছন্দাংসি যস্য পর্ণানি যস্তং বেদ স বেদবিত্ ||১৫-১||
śrībhagavānuvāca . ūrdhvamūlamadhaḥśākhamaśvatthaṃ prāhuravyayam . chandāṃsi yasya parṇāni yastaṃ veda sa vedavit ||15-1||
অধশ্চোর্ধ্বং প্রসৃতাস্তস্য শাখা গুণপ্রবৃদ্ধা বিষযপ্রবালাঃ | অধশ্চ মূলান্যনুসন্ততানি কর্মানুবন্ধীনি মনুষ্যলোকে ||১৫-২||
adhaścordhvaṃ prasṛtāstasya śākhā guṇapravṛddhā viṣayapravālāḥ . adhaśca mūlānyanusantatāni karmānubandhīni manuṣyaloke ||15-2||
ন রূপমস্যেহ তথোপলভ্যতে নান্তো ন চাদির্ন চ সম্প্রতিষ্ঠা | অশ্বত্থমেনং সুবিরূঢমূলং অসঙ্গশস্ত্রেণ দৃঢেন ছিত্ত্বা ||১৫-৩||
na rūpamasyeha tathopalabhyate nānto na cādirna ca sampratiṣṭhā . aśvatthamenaṃ suvirūḍhamūlaṃ asaṅgaśastreṇa dṛḍhena chittvā ||15-3||
ততঃ পদং তত্পরিমার্গিতব্যং যস্মিন্গতা ন নিবর্তন্তি ভূযঃ | তমেব চাদ্যং পুরুষং প্রপদ্যে | যতঃ প্রবৃত্তিঃ প্রসৃতা পুরাণী ||১৫-৪||
tataḥ padaṃ tatparimārgitavyaṃ yasmingatā na nivartanti bhūyaḥ . tameva cādyaṃ puruṣaṃ prapadye . yataḥ pravṛttiḥ prasṛtā purāṇī ||15-4||
নির্মানমোহা জিতসঙ্গদোষা অধ্যাত্মনিত্যা বিনিবৃত্তকামাঃ | দ্বন্দ্বৈর্বিমুক্তাঃ সুখদুঃখসংজ্ঞৈর্- গচ্ছন্ত্যমূঢাঃ পদমব্যযং তত্ ||১৫-৫||
nirmānamohā jitasaṅgadoṣā adhyātmanityā vinivṛttakāmāḥ . dvandvairvimuktāḥ sukhaduḥkhasaṃjñaira- gacchantyamūḍhāḥ padamavyayaṃ tat ||15-5||
ন তদ্ভাসযতে সূর্যো ন শশাঙ্কো ন পাবকঃ | যদ্গত্বা ন নিবর্তন্তে তদ্ধাম পরমং মম ||১৫-৬||
na tadbhāsayate sūryo na śaśāṅko na pāvakaḥ . yadgatvā na nivartante taddhāma paramaṃ mama ||15-6||
মমৈবাংশো জীবলোকে জীবভূতঃ সনাতনঃ | মনঃষষ্ঠানীন্দ্রিযাণি প্রকৃতিস্থানি কর্ষতি ||১৫-৭||
mamaivāṃśo jīvaloke jīvabhūtaḥ sanātanaḥ . manaḥṣaṣṭhānīndriyāṇi prakṛtisthāni karṣati ||15-7||
শরীরং যদবাপ্নোতি যচ্চাপ্যুত্ক্রামতীশ্বরঃ | গৃহীত্বৈতানি সংযাতি বাযুর্গন্ধানিবাশযাত্ ||১৫-৮||
śarīraṃ yadavāpnoti yaccāpyutkrāmatīśvaraḥ . gṛhitvaitāni saṃyāti vāyurgandhānivāśayāt ||15-8||
শ্রোত্রং চক্ষুঃ স্পর্শনং চ রসনং ঘ্রাণমেব চ | অধিষ্ঠায মনশ্চাযং বিষযানুপসেবতে ||১৫-৯||
śrotraṃ cakṣuḥ sparśanaṃ ca rasanaṃ ghrāṇameva ca . adhiṣṭhāya manaścāyaṃ viṣayānupasevate ||15-9||
উত্ক্রামন্তং স্থিতং বাপি ভুঞ্জানং বা গুণান্বিতম্ | বিমূঢা নানুপশ্যন্তি পশ্যন্তি জ্ঞানচক্ষুষঃ ||১৫-১০||
utkrāmantaṃ sthitaṃ vāpi bhuñjānaṃ vā guṇānvitam . vimūḍhā nānupaśyanti paśyanti jñānacakṣuṣaḥ ||15-10||
যতন্তো যোগিনশ্চৈনং পশ্যন্ত্যাত্মন্যবস্থিতম্ | যতন্তোঽপ্যকৃতাত্মানো নৈনং পশ্যন্ত্যচেতসঃ ||১৫-১১||
yatanto yoginaścainaṃ paśyantyātmanyavasthitam . yatanto.apyakṛtātmāno nainaṃ paśyantyacetasaḥ ||15-11||
যদাদিত্যগতং তেজো জগদ্ভাসযতেঽখিলম্ | যচ্চন্দ্রমসি যচ্চাগ্নৌ তত্তেজো বিদ্ধি মামকম্ ||১৫-১২||
yadādityagataṃ tejo jagadbhāsayate.akhilam . yaccandramasi yaccāgnau tattejo viddhi māmakam ||15-12||
গামাবিশ্য চ ভূতানি ধারযাম্যহমোজসা | পুষ্ণামি চৌষধীঃ সর্বাঃ সোমো ভূত্বা রসাত্মকঃ ||১৫-১৩||
gāmāviśya ca bhūtāni dhārayāmyahamojasā . puṣṇāmi cauṣadhīḥ sarvāḥ somo bhūtvā rasātmakaḥ ||15-13||
অহং বৈশ্বানরো ভূত্বা প্রাণিনাং দেহমাশ্রিতঃ | প্রাণাপানসমাযুক্তঃ পচাম্যন্নং চতুর্বিধম্ ||১৫-১৪||
ahaṃ vaiśvānaro bhūtvā prāṇināṃ dehamāśritaḥ . prāṇāpānasamāyuktaḥ pacāmyannaṃ caturvidham ||15-14||
সর্বস্য চাহং হৃদি সন্নিবিষ্টো মত্তঃ স্মৃতির্জ্ঞানমপোহনঞ্চ | বেদৈশ্চ সর্বৈরহমেব বেদ্যো বেদান্তকৃদ্বেদবিদেব চাহম্ ||১৫-১৫||
sarvasya cāhaṃ hṛdi sanniviṣṭo mattaḥ smṛtirjñānamapohanañca . vedaiśca sarvairahameva vedyo vedāntakṛdvedavideva cāham ||15-15||
দ্বাবিমৌ পুরুষৌ লোকে ক্ষরশ্চাক্ষর এব চ | ক্ষরঃ সর্বাণি ভূতানি কূটস্থোঽক্ষর উচ্যতে ||১৫-১৬||
dvāvimau puruṣau loke kṣaraścākṣara eva ca . kṣaraḥ sarvāṇi bhūtāni kūṭastho.akṣara ucyate ||15-16||
উত্তমঃ পুরুষস্ত্বন্যঃ পরমাত্মেত্যুধাহৃতঃ | যো লোকত্রযমাবিশ্য বিভর্ত্যব্যয ঈশ্বরঃ ||১৫-১৭||
uttamaḥ puruṣastvanyaḥ paramātmetyudhāhṛtaḥ . yo lokatrayamāviśya bibhartyavyaya īśvaraḥ ||15-17||
যস্মাত্ক্ষরমতীতোঽহমক্ষরাদপি চোত্তমঃ | অতোঽস্মি লোকে বেদে চ প্রথিতঃ পুরুষোত্তমঃ ||১৫-১৮||
yasmātkṣaramatīto.ahamakṣarādapi cottamaḥ . ato.asmi loke vedeca prathitaḥ puruṣottamaḥ ||15-18||
যো মামেবমসম্মূঢো জানাতি পুরুষোত্তমম্ | স সর্ববিদ্ভজতি মাং সর্বভাবেন ভারত ||১৫-১৯||
yo māmevamasammūḍho jānāti puruṣottamam . sa sarvavidbhajati māṃ sarvabhāvena bhārata ||15-19||
ইতি গুহ্যতমং শাস্ত্রমিদমুক্তং মযানঘ | এতদ্বুদ্ধ্বা বুদ্ধিমান্স্যাত্কৃতকৃত্যশ্চ ভারত ||১৫-২০||
iti guhyatamaṃ śāstramidamuktaṃ mayānagha . etadbuddhvā buddhimānsyātkṛtakṛtyaśca bhārata ||15-20||
ওঁ তত্সদিতি শ্রীমদ্ভগবদ্গীতাসূপনিষত্সু ব্রহ্মবিদ্যাযাং যোগশাস্ত্রে শ্রীকৃষ্ণার্জুন সংবাদে পুরুষোত্তমযোগো নাম পঞ্চদশোঽধ্যাযঃ ||১৫||
OM tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjuna saṃvāde puruṣottamayogo nāma pañcadaśo.adhyāyaḥ ||15-21||