অধ্যায় 3

Verse 1

অর্জুন উবাচ | জ্যাযসী চেত্কর্মণস্তে মতা বুদ্ধির্জনার্দন | তত্কিং কর্মণি ঘোরে মাং নিযোজযসি কেশব ||৩-১||

arjuna uvāca . jyāyasī cetkarmaṇaste matā buddhirjanārdana . tatkiṃ karmaṇi ghore māṃ niyojayasi keśava ||3-1||

Verse 2

ব্যামিশ্রেণেব বাক্যেন বুদ্ধিং মোহযসীব মে | তদেকং বদ নিশ্চিত্য যেন শ্রেযোঽহমাপ্নুযাম্ ||৩-২||

vyāmiśreṇeva vākyena buddhiṃ mohayasīva me . tadekaṃ vada niścitya yena śreyo.ahamāpnuyām ||3-2||

Verse 3

শ্রীভগবানুবাচ | লোকেঽস্মিন্ দ্বিবিধা নিষ্ঠা পুরা প্রোক্তা মযানঘ | জ্ঞানযোগেন সাঙ্খ্যানাং কর্মযোগেন যোগিনাম্ ||৩-৩||

śrībhagavānuvāca . loke.asmina dvividhā niṣṭhā purā proktā mayānagha . jñānayogena sāṅkhyānāṃ karmayogena yoginām ||3-3||

Verse 4

ন কর্মণামনারম্ভান্নৈষ্কর্ম্যং পুরুষোঽশ্নুতে | ন চ সংন্যসনাদেব সিদ্ধিং সমধিগচ্ছতি ||৩-৪||

na karmaṇāmanārambhānnaiṣkarmyaṃ puruṣo.aśnute . na ca saṃnyasanādeva siddhiṃ samadhigacchati ||3-4||

Verse 5

ন হি কশ্চিত্ক্ষণমপি জাতু তিষ্ঠত্যকর্মকৃত্ | কার্যতে হ্যবশঃ কর্ম সর্বঃ প্রকৃতিজৈর্গুণৈঃ ||৩-৫||

na hi kaścitkṣaṇamapi jātu tiṣṭhatyakarmakṛt . kāryate hyavaśaḥ karma sarvaḥ prakṛtijairguṇaiḥ ||3-5||

Verse 6

কর্মেন্দ্রিযাণি সংযম্য য আস্তে মনসা স্মরন্ | ইন্দ্রিযার্থান্বিমূঢাত্মা মিথ্যাচারঃ স উচ্যতে ||৩-৬||

karmendriyāṇi saṃyamya ya āste manasā smaran . indriyārthānvimūḍhātmā mithyācāraḥ sa ucyate ||3-6||

Verse 7

যস্ত্বিন্দ্রিযাণি মনসা নিযম্যারভতেঽর্জুন | কর্মেন্দ্রিযৈঃ কর্মযোগমসক্তঃ স বিশিষ্যতে ||৩-৭||

yastvindriyāṇi manasā niyamyārabhate.arjuna . karmendriyaiḥ karmayogamasaktaḥ sa viśiṣyate ||3-7||

Verse 8

নিযতং কুরু কর্ম ত্বং কর্ম জ্যাযো হ্যকর্মণঃ | শরীরযাত্রাপি চ তে ন প্রসিদ্ধ্যেদকর্মণঃ ||৩-৮||

niyataṃ kuru karma tvaṃ karma jyāyo hyakarmaṇaḥ . śarīrayātrāpi ca te na prasiddhyedakarmaṇaḥ ||3-8||

Verse 9

যজ্ঞার্থাত্কর্মণোঽন্যত্র লোকোঽযং কর্মবন্ধনঃ | তদর্থং কর্ম কৌন্তেয মুক্তসঙ্গঃ সমাচর ||৩-৯||

yajñārthātkarmaṇo.anyatra loko.ayaṃ karmabandhanaḥ . tadarthaṃ karma kaunteya muktasaṅgaḥ samācara ||3-9||

Verse 10

সহযজ্ঞাঃ প্রজাঃ সৃষ্ট্বা পুরোবাচ প্রজাপতিঃ | অনেন প্রসবিষ্যধ্বমেষ বোঽস্ত্বিষ্টকামধুক্ ||৩-১০||

sahayajñāḥ prajāḥ sṛṣṭvā purovāca prajāpatiḥ . anena prasaviṣyadhvameṣa vo.astviṣṭakāmadhuk ||3-10||

Verse 11

দেবান্ভাবযতানেন তে দেবা ভাবযন্তু বঃ | পরস্পরং ভাবযন্তঃ শ্রেযঃ পরমবাপ্স্যথ ||৩-১১||

devānbhāvayatānena te devā bhāvayantu vaḥ . parasparaṃ bhāvayantaḥ śreyaḥ paramavāpsyatha ||3-11||

Verse 12

ইষ্টান্ভোগান্হি বো দেবা দাস্যন্তে যজ্ঞভাবিতাঃ | তৈর্দত্তানপ্রদাযৈভ্যো যো ভুঙ্ক্তে স্তেন এব সঃ ||৩-১২||

iṣṭānbhogānhi vo devā dāsyante yajñabhāvitāḥ . tairdattānapradāyaibhyo yo bhuṅkte stena eva saḥ ||3-12||

Verse 13

যজ্ঞশিষ্টাশিনঃ সন্তো মুচ্যন্তে সর্বকিল্বিষৈঃ | ভুঞ্জতে তে ত্বঘং পাপা যে পচন্ত্যাত্মকারণাত্ ||৩-১৩||

yajñaśiṣṭāśinaḥ santo mucyante sarvakilbiṣaiḥ . bhuñjate te tvaghaṃ pāpā ye pacantyātmakāraṇāt ||3-13||

Verse 14

অন্নাদ্ভবন্তি ভূতানি পর্জন্যাদন্নসম্ভবঃ | যজ্ঞাদ্ভবতি পর্জন্যো যজ্ঞঃ কর্মসমুদ্ভবঃ ||৩-১৪||

annādbhavanti bhūtāni parjanyādannasambhavaḥ . yajñādbhavati parjanyo yajñaḥ karmasamudbhavaḥ ||3-14||

Verse 15

কর্ম ব্রহ্মোদ্ভবং বিদ্ধি ব্রহ্মাক্ষরসমুদ্ভবম্ | তস্মাত্সর্বগতং ব্রহ্ম নিত্যং যজ্ঞে প্রতিষ্ঠিতম্ ||৩-১৫||

karma brahmodbhavaṃ viddhi brahmākṣarasamudbhavam . tasmātsarvagataṃ brahma nityaṃ yajñe pratiṣṭhitam ||3-15||

Verse 16

এবং প্রবর্তিতং চক্রং নানুবর্তযতীহ যঃ | অঘাযুরিন্দ্রিযারামো মোঘং পার্থ স জীবতি ||৩-১৬||

evaṃ pravartitaṃ cakraṃ nānuvartayatīha yaḥ . aghāyurindriyārāmo moghaṃ pārtha sa jīvati ||3-16||

Verse 17

যস্ত্বাত্মরতিরেব স্যাদাত্মতৃপ্তশ্চ মানবঃ | আত্মন্যেব চ সন্তুষ্টস্তস্য কার্যং ন বিদ্যতে ||৩-১৭||

yastvātmaratireva syādātmatṛptaśca mānavaḥ . ātmanyeva ca santuṣṭastasya kāryaṃ na vidyate ||3-17||

Verse 18

নৈব তস্য কৃতেনার্থো নাকৃতেনেহ কশ্চন | ন চাস্য সর্বভূতেষু কশ্চিদর্থব্যপাশ্রযঃ ||৩-১৮||

naiva tasya kṛtenārtho nākṛteneha kaścana . na cāsya sarvabhūteṣu kaścidarthavyapāśrayaḥ ||3-18||

Verse 19

তস্মাদসক্তঃ সততং কার্যং কর্ম সমাচর | অসক্তো হ্যাচরন্কর্ম পরমাপ্নোতি পূরুষঃ ||৩-১৯||

tasmādasaktaḥ satataṃ kāryaṃ karma samācara . asakto hyācarankarma paramāpnoti pūruṣaḥ ||3-19||

Verse 20

কর্মণৈব হি সংসিদ্ধিমাস্থিতা জনকাদযঃ | লোকসংগ্রহমেবাপি সম্পশ্যন্কর্তুমর্হসি ||৩-২০||

karmaṇaiva hi saṃsiddhimāsthitā janakādayaḥ . lokasaṃgrahamevāpi sampaśyankartumarhasi ||3-20||

Verse 21

যদ্যদাচরতি শ্রেষ্ঠস্তত্তদেবেতরো জনঃ | স যত্প্রমাণং কুরুতে লোকস্তদনুবর্ততে ||৩-২১||

yadyadācarati śreṣṭhastattadevetaro janaḥ . sa yatpramāṇaṃ kurute lokastadanuvartate ||3-21||

Verse 22

ন মে পার্থাস্তি কর্তব্যং ত্রিষু লোকেষু কিঞ্চন | নানবাপ্তমবাপ্তব্যং বর্ত এব চ কর্মণি ||৩-২২||

na me pārthāsti kartavyaṃ triṣu lokeṣu kiñcana . nānavāptamavāptavyaṃ varta eva ca karmaṇi ||3-22||

Verse 23

যদি হ্যহং ন বর্তেযং জাতু কর্মণ্যতন্দ্রিতঃ | মম বর্ত্মানুবর্তন্তে মনুষ্যাঃ পার্থ সর্বশঃ ||৩-২৩||

yadi hyahaṃ na varteyaṃ jātu karmaṇyatandritaḥ . mama vartmānuvartante manuṣyāḥ pārtha sarvaśaḥ ||3-23||

Verse 24

উত্সীদেযুরিমে লোকা ন কুর্যাং কর্ম চেদহম্ | সঙ্করস্য চ কর্তা স্যামুপহন্যামিমাঃ প্রজাঃ ||৩-২৪||

utsīdeyurime lokā na kuryāṃ karma cedaham . saṅkarasya ca kartā syāmupahanyāmimāḥ prajāḥ ||3-24||

Verse 25

সক্তাঃ কর্মণ্যবিদ্বাংসো যথা কুর্বন্তি ভারত | কুর্যাদ্বিদ্বাংস্তথাসক্তশ্চিকীর্ষুর্লোকসংগ্রহম্ ||৩-২৫||

saktāḥ karmaṇyavidvāṃso yathā kurvanti bhārata . kuryādvidvāṃstathāsaktaścikīrṣurlokasaṃgraham ||3-25||

Verse 26

ন বুদ্ধিভেদং জনযেদজ্ঞানাং কর্মসঙ্গিনাম্ | জোষযেত্সর্বকর্মাণি বিদ্বান্যুক্তঃ সমাচরন্ ||৩-২৬||

na buddhibhedaṃ janayedajñānāṃ karmasaṅginām . joṣayetsarvakarmāṇi vidvānyuktaḥ samācaran ||3-26||

Verse 27

প্রকৃতেঃ ক্রিযমাণানি গুণৈঃ কর্মাণি সর্বশঃ | অহঙ্কারবিমূঢাত্মা কর্তাহমিতি মন্যতে ||৩-২৭||

prakṛteḥ kriyamāṇāni guṇaiḥ karmāṇi sarvaśaḥ . ahaṅkāravimūḍhātmā kartāhamiti manyate ||3-27||

Verse 28

তত্ত্ববিত্তু মহাবাহো গুণকর্মবিভাগযোঃ | গুণা গুণেষু বর্তন্ত ইতি মত্বা ন সজ্জতে ||৩-২৮||

tattvavittu mahābāho guṇakarmavibhāgayoḥ . guṇā guṇeṣu vartanta iti matvā na sajjate ||3-28||

Verse 29

প্রকৃতের্গুণসম্মূঢাঃ সজ্জন্তে গুণকর্মসু | তানকৃত্স্নবিদো মন্দান্কৃত্স্নবিন্ন বিচালযেত্ ||৩-২৯||

prakṛterguṇasammūḍhāḥ sajjante guṇakarmasu . tānakṛtsnavido mandānkṛtsnavinna vicālayet ||3-29||

Verse 30

মযি সর্বাণি কর্মাণি সংন্যস্যাধ্যাত্মচেতসা | নিরাশীর্নির্মমো ভূত্বা যুধ্যস্ব বিগতজ্বরঃ ||৩-৩০||

mayi sarvāṇi karmāṇi saṃnyasyādhyātmacetasā . nirāśīrnirmamo bhūtvā yudhyasva vigatajvaraḥ ||3-30||

Verse 31

যে মে মতমিদং নিত্যমনুতিষ্ঠন্তি মানবাঃ | শ্রদ্ধাবন্তোঽনসূযন্তো মুচ্যন্তে তেঽপি কর্মভিঃ ||৩-৩১||

ye me matamidaṃ nityamanutiṣṭhanti mānavāḥ . śraddhāvanto.anasūyanto mucyante te.api karmabhiḥ ||3-31||

Verse 32

যে ত্বেতদভ্যসূযন্তো নানুতিষ্ঠন্তি মে মতম্ | সর্বজ্ঞানবিমূঢাংস্তান্বিদ্ধি নষ্টানচেতসঃ ||৩-৩২||

ye tvetadabhyasūyanto nānutiṣṭhanti me matam . sarvajñānavimūḍhāṃstānviddhi naṣṭānacetasaḥ ||3-32||

Verse 33

সদৃশং চেষ্টতে স্বস্যাঃ প্রকৃতের্জ্ঞানবানপি | প্রকৃতিং যান্তি ভূতানি নিগ্রহঃ কিং করিষ্যতি ||৩-৩৩||

sadṛśaṃ ceṣṭate svasyāḥ prakṛterjñānavānapi . prakṛtiṃ yānti bhūtāni nigrahaḥ kiṃ kariṣyati ||3-33||

Verse 34

ইন্দ্রিযস্যেন্দ্রিযস্যার্থে রাগদ্বেষৌ ব্যবস্থিতৌ | তযোর্ন বশমাগচ্ছেত্তৌ হ্যস্য পরিপন্থিনৌ ||৩-৩৪||

indriyasyendriyasyārthe rāgadveṣau vyavasthitau . tayorna vaśamāgacchettau hyasya paripanthinau ||3-34||

Verse 35

শ্রেযান্স্বধর্মো বিগুণঃ পরধর্মাত্স্বনুষ্ঠিতাত্ | স্বধর্মে নিধনং শ্রেযঃ পরধর্মো ভযাবহঃ ||৩-৩৫||

śreyānsvadharmo viguṇaḥ paradharmātsvanuṣṭhitāt . svadharme nidhanaṃ śreyaḥ paradharmo bhayāvahaḥ ||3-35||

Verse 36

অর্জুন উবাচ | অথ কেন প্রযুক্তোঽযং পাপং চরতি পূরুষঃ | অনিচ্ছন্নপি বার্ষ্ণেয বলাদিব নিযোজিতঃ ||৩-৩৬||

arjuna uvāca . atha kena prayukto.ayaṃ pāpaṃ carati pūruṣaḥ . anicchannapi vārṣṇeya balādiva niyojitaḥ ||3-36||

Verse 37

শ্রীভগবানুবাচ | কাম এষ ক্রোধ এষ রজোগুণসমুদ্ভবঃ | মহাশনো মহাপাপ্মা বিদ্ধ্যেনমিহ বৈরিণম্ ||৩-৩৭||

śrībhagavānuvāca . kāma eṣa krodha eṣa rajoguṇasamudbhavaḥ . mahāśano mahāpāpmā viddhyenamiha vairiṇam ||3-37||

Verse 38

ধূমেনাব্রিযতে বহ্নির্যথাদর্শো মলেন চ | যথোল্বেনাবৃতো গর্ভস্তথা তেনেদমাবৃতম্ ||৩-৩৮||

dhūmenāvriyate vahniryathādarśo malena ca . yatholbenāvṛto garbhastathā tenedamāvṛtam ||3-38||

Verse 39

আবৃতং জ্ঞানমেতেন জ্ঞানিনো নিত্যবৈরিণা | কামরূপেণ কৌন্তেয দুষ্পূরেণানলেন চ ||৩-৩৯||

āvṛtaṃ jñānametena jñānino nityavairiṇā . kāmarūpeṇa kaunteya duṣpūreṇānalena ca ||3-39||

Verse 40

ইন্দ্রিযাণি মনো বুদ্ধিরস্যাধিষ্ঠানমুচ্যতে | এতৈর্বিমোহযত্যেষ জ্ঞানমাবৃত্য দেহিনম্ ||৩-৪০||

indriyāṇi mano buddhirasyādhiṣṭhānamucyate . etairvimohayatyeṣa jñānamāvṛtya dehinam ||3-40||

Verse 41

তস্মাত্ত্বমিন্দ্রিযাণ্যাদৌ নিযম্য ভরতর্ষভ | পাপ্মানং প্রজহি হ্যেনং জ্ঞানবিজ্ঞাননাশনম্ ||৩-৪১||

tasmāttvamindriyāṇyādau niyamya bharatarṣabha . pāpmānaṃ prajahi hyenaṃ jñānavijñānanāśanam ||3-41||

Verse 42

ইন্দ্রিযাণি পরাণ্যাহুরিন্দ্রিযেভ্যঃ পরং মনঃ | মনসস্তু পরা বুদ্ধির্যো বুদ্ধেঃ পরতস্তু সঃ ||৩-৪২||

indriyāṇi parāṇyāhurindriyebhyaḥ paraṃ manaḥ . manasastu parā buddhiryo buddheḥ paratastu saḥ ||3-42||

Verse 43

এবং বুদ্ধেঃ পরং বুদ্ধ্বা সংস্তভ্যাত্মানমাত্মনা | জহি শত্রুং মহাবাহো কামরূপং দুরাসদম্ ||৩-৪৩||

evaṃ buddheḥ paraṃ buddhvā saṃstabhyātmānamātmanā . jahi śatruṃ mahābāho kāmarūpaṃ durāsadam ||3-43||

Verse 44

ওঁ তত্সদিতি শ্রীমদ্ভগবদ্গীতাসূপনিষত্সু ব্রহ্মবিদ্যাযাং যোগশাস্ত্রে শ্রীকৃষ্ণার্জুনসংবাদে কর্মযোগো নাম তৃতীযোঽধ্যাযঃ ||৩||

OM tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde karmayogo nāma tṛtīyo.adhyāyaḥ ||3-44||