অধ্যায় 14

Verse 1

শ্রীভগবানুবাচ | পরং ভূযঃ প্রবক্ষ্যামি জ্ঞানানাং জ্ঞানমুত্তমম্ | যজ্জ্ঞাত্বা মুনযঃ সর্বে পরাং সিদ্ধিমিতো গতাঃ ||১৪-১||

śrībhagavānuvāca . paraṃ bhūyaḥ pravakṣyāmi jñānānāṃ jñānamuttamam . yajjñātvā munayaḥ sarve parāṃ siddhimito gatāḥ ||14-1||

Verse 2

ইদং জ্ঞানমুপাশ্রিত্য মম সাধর্ম্যমাগতাঃ | সর্গেঽপি নোপজাযন্তে প্রলযে ন ব্যথন্তি চ ||১৪-২||

idaṃ jñānamupāśritya mama sādharmyamāgatāḥ . sarge.api nopajāyante pralaye na vyathanti ca ||14-2||

Verse 3

মম যোনির্মহদ্ ব্রহ্ম তস্মিন্গর্ভং দধাম্যহম্ | সম্ভবঃ সর্বভূতানাং ততো ভবতি ভারত ||১৪-৩||

mama yonirmahad brahma tasmingarbhaṃ dadhāmyaham . sambhavaḥ sarvabhūtānāṃ tato bhavati bhārata ||14-3||

Verse 4

সর্বযোনিষু কৌন্তেয মূর্তযঃ সম্ভবন্তি যাঃ | তাসাং ব্রহ্ম মহদ্যোনিরহং বীজপ্রদঃ পিতা ||১৪-৪||

sarvayoniṣu kaunteya mūrtayaḥ sambhavanti yāḥ . tāsāṃ brahma mahadyonirahaṃ bījapradaḥ pitā ||14-4||

Verse 5

সত্ত্বং রজস্তম ইতি গুণাঃ প্রকৃতিসম্ভবাঃ | নিবধ্নন্তি মহাবাহো দেহে দেহিনমব্যযম্ ||১৪-৫||

sattvaṃ rajastama iti guṇāḥ prakṛtisambhavāḥ . nibadhnanti mahābāho dehe dehinamavyayam ||14-5||

Verse 6

তত্র সত্ত্বং নির্মলত্বাত্প্রকাশকমনামযম্ | সুখসঙ্গেন বধ্নাতি জ্ঞানসঙ্গেন চানঘ ||১৪-৬||

tatra sattvaṃ nirmalatvātprakāśakamanāmayam . sukhasaṅgena badhnāti jñānasaṅgena cānagha ||14-6||

Verse 7

রজো রাগাত্মকং বিদ্ধি তৃষ্ণাসঙ্গসমুদ্ভবম্ | তন্নিবধ্নাতি কৌন্তেয কর্মসঙ্গেন দেহিনম্ ||১৪-৭||

rajo rāgātmakaṃ viddhi tṛṣṇāsaṅgasamudbhavam . tannibadhnāti kaunteya karmasaṅgena dehinam ||14-7||

Verse 8

তমস্ত্বজ্ঞানজং বিদ্ধি মোহনং সর্বদেহিনাম্ | প্রমাদালস্যনিদ্রাভিস্তন্নিবধ্নাতি ভারত ||১৪-৮||

tamastvajñānajaṃ viddhi mohanaṃ sarvadehinām . pramādālasyanidrābhistannibadhnāti bhārata ||14-8||

Verse 9

সত্ত্বং সুখে সঞ্জযতি রজঃ কর্মণি ভারত | জ্ঞানমাবৃত্য তু তমঃ প্রমাদে সঞ্জযত্যুত ||১৪-৯||

sattvaṃ sukhe sañjayati rajaḥ karmaṇi bhārata . jñānamāvṛtya tu tamaḥ pramāde sañjayatyuta ||14-9||

Verse 10

রজস্তমশ্চাভিভূয সত্ত্বং ভবতি ভারত | রজঃ সত্ত্বং তমশ্চৈব তমঃ সত্ত্বং রজস্তথা ||১৪-১০||

rajastamaścābhibhūya sattvaṃ bhavati bhārata . rajaḥ sattvaṃ tamaścaiva tamaḥ sattvaṃ rajastathā ||14-10||

Verse 11

সর্বদ্বারেষু দেহেঽস্মিন্প্রকাশ উপজাযতে | জ্ঞানং যদা তদা বিদ্যাদ্বিবৃদ্ধং সত্ত্বমিত্যুত ||১৪-১১||

sarvadvāreṣu dehe.asminprakāśa upajāyate . jñānaṃ yadā tadā vidyādvivṛddhaṃ sattvamityuta ||14-11||

Verse 12

লোভঃ প্রবৃত্তিরারম্ভঃ কর্মণামশমঃ স্পৃহা | রজস্যেতানি জাযন্তে বিবৃদ্ধে ভরতর্ষভ ||১৪-১২||

lobhaḥ pravṛttirārambhaḥ karmaṇāmaśamaḥ spṛhā . rajasyetāni jāyante vivṛddhe bharatarṣabha ||14-12||

Verse 13

অপ্রকাশোঽপ্রবৃত্তিশ্চ প্রমাদো মোহ এব চ | তমস্যেতানি জাযন্তে বিবৃদ্ধে কুরুনন্দন ||১৪-১৩||

aprakāśo.apravṛttiśca pramādo moha eva ca . tamasyetāni jāyante vivṛddhe kurunandana ||14-13||

Verse 14

যদা সত্ত্বে প্রবৃদ্ধে তু প্রলযং যাতি দেহভৃত্ | তদোত্তমবিদাং লোকানমলান্প্রতিপদ্যতে ||১৪-১৪||

yadā sattve pravṛddhe tu pralayaṃ yāti dehabhṛt . tadottamavidāṃ lokānamalānpratipadyate ||14-14||

Verse 15

রজসি প্রলযং গত্বা কর্মসঙ্গিষু জাযতে | তথা প্রলীনস্তমসি মূঢযোনিষু জাযতে ||১৪-১৫||

rajasi pralayaṃ gatvā karmasaṅgiṣu jāyate . tathā pralīnastamasi mūḍhayoniṣu jāyate ||14-15||

Verse 16

কর্মণঃ সুকৃতস্যাহুঃ সাত্ত্বিকং নির্মলং ফলম্ | রজসস্তু ফলং দুঃখমজ্ঞানং তমসঃ ফলম্ ||১৪-১৬||

karmaṇaḥ sukṛtasyāhuḥ sāttvikaṃ nirmalaṃ phalam . rajasastu phalaṃ duḥkhamajñānaṃ tamasaḥ phalam ||14-16||

Verse 17

সত্ত্বাত্সঞ্জাযতে জ্ঞানং রজসো লোভ এব চ | প্রমাদমোহৌ তমসো ভবতোঽজ্ঞানমেব চ ||১৪-১৭||

sattvātsañjāyate jñānaṃ rajaso lobha eva ca . pramādamohau tamaso bhavato.ajñānameva ca ||14-17||

Verse 18

ঊর্ধ্বং গচ্ছন্তি সত্ত্বস্থা মধ্যে তিষ্ঠন্তি রাজসাঃ | জঘন্যগুণবৃত্তিস্থা অধো গচ্ছন্তি তামসাঃ ||১৪-১৮||

ūrdhvaṃ gacchanti sattvasthā madhye tiṣṭhanti rājasāḥ . jaghanyaguṇavṛttisthā adho gacchanti tāmasāḥ ||14-18||

Verse 19

নান্যং গুণেভ্যঃ কর্তারং যদা দ্রষ্টানুপশ্যতি | গুণেভ্যশ্চ পরং বেত্তি মদ্ভাবং সোঽধিগচ্ছতি ||১৪-১৯||

nānyaṃ guṇebhyaḥ kartāraṃ yadā draṣṭānupaśyati . guṇebhyaśca paraṃ vetti madbhāvaṃ so.adhigacchati ||14-19||

Verse 20

গুণানেতানতীত্য ত্রীন্দেহী দেহসমুদ্ভবান্ | জন্মমৃত্যুজরাদুঃখৈর্বিমুক্তোঽমৃতমশ্নুতে ||১৪-২০||

guṇānetānatītya trīndehī dehasamudbhavān . janmamṛtyujarāduḥkhairvimukto.amṛtamaśnute ||14-20||

Verse 21

অর্জুন উবাচ | কৈর্লিঙ্গৈস্ত্রীন্গুণানেতানতীতো ভবতি প্রভো | কিমাচারঃ কথং চৈতাংস্ত্রীন্গুণানতিবর্ততে ||১৪-২১||

arjuna uvāca . kairliṅgaistrīnguṇānetānatīto bhavati prabho . kimācāraḥ kathaṃ caitāṃstrīnguṇānativartate ||14-21||

Verse 22

শ্রীভগবানুবাচ | প্রকাশং চ প্রবৃত্তিং চ মোহমেব চ পাণ্ডব | ন দ্বেষ্টি সম্প্রবৃত্তানি ন নিবৃত্তানি কাঙ্ক্ষতি ||১৪-২২||

śrībhagavānuvāca . prakāśaṃ ca pravṛttiṃ ca mohameva ca pāṇḍava . na dveṣṭi sampravṛttāni na nivṛttāni kāṅkṣati ||14-22||

Verse 23

উদাসীনবদাসীনো গুণৈর্যো ন বিচাল্যতে | গুণা বর্তন্ত ইত্যেবং যোঽবতিষ্ঠতি নেঙ্গতে ||১৪-২৩||

udāsīnavadāsīno guṇairyo na vicālyate . guṇā vartanta ityevaṃ yo.avatiṣṭhati neṅgate ||14-23||

Verse 24

সমদুঃখসুখঃ স্বস্থঃ সমলোষ্টাশ্মকাঞ্চনঃ | তুল্যপ্রিযাপ্রিযো ধীরস্তুল্যনিন্দাত্মসংস্তুতিঃ ||১৪-২৪||

samaduḥkhasukhaḥ svasthaḥ samaloṣṭāśmakāñcanaḥ . tulyapriyāpriyo dhīrastulyanindātmasaṃstutiḥ ||14-24||

Verse 25

মানাপমানযোস্তুল্যস্তুল্যো মিত্রারিপক্ষযোঃ | সর্বারম্ভপরিত্যাগী গুণাতীতঃ স উচ্যতে ||১৪-২৫||

mānāpamānayostulyastulyo mitrāripakṣayoḥ . sarvārambhaparityāgī guṇātītaḥ sa ucyate ||14-25||

Verse 26

মাং চ যোঽব্যভিচারেণ ভক্তিযোগেন সেবতে | স গুণান্সমতীত্যৈতান্ব্রহ্মভূযায কল্পতে ||১৪-২৬||

māṃ ca yo.avyabhicāreṇa bhaktiyogena sevate . sa guṇānsamatītyaitānbrahmabhūyāya kalpate ||14-26||

Verse 27

ব্রহ্মণো হি প্রতিষ্ঠাহমমৃতস্যাব্যযস্য চ | শাশ্বতস্য চ ধর্মস্য সুখস্যৈকান্তিকস্য চ ||১৪-২৭||

brahmaṇo hi pratiṣṭhāhamamṛtasyāvyayasya ca . śāśvatasya ca dharmasya sukhasyaikāntikasya ca ||14-27||

Verse 28

ওঁ তত্সদিতি শ্রীমদ্ভগবদ্গীতাসূপনিষত্সু ব্রহ্মবিদ্যাযাং যোগশাস্ত্রে শ্রীকৃষ্ণার্জুনসংবাদে গুণত্রযবিভাগযোগো নাম চতুর্দশোঽধ্যাযঃ ||১৪||

OM tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde guṇatrayavibhāgayogo nāma caturdaśo.adhyāyaḥ ||14-28||