അദ്ധ്യായം 6
Verse 1
ശ്രീഭഗവാനുവാച | അനാശ്രിതഃ കര്മഫലം കാര്യം കര്മ കരോതി യഃ | സ സംന്യാസീ ച യോഗീ ച ന നിരഗ്നിര്ന ചാക്രിയഃ ||൬-൧||
śrībhagavānuvāca . anāśritaḥ karmaphalaṃ kāryaṃ karma karoti yaḥ . sa saṃnyāsī ca yogī ca na niragnirna cākriyaḥ ||6-1||
Verse 2
യം സംന്യാസമിതി പ്രാഹുര്യോഗം തം വിദ്ധി പാണ്ഡവ | ന ഹ്യസംന്യസ്തസങ്കല്പോ യോഗീ ഭവതി കശ്ചന ||൬-൨||
yaṃ saṃnyāsamiti prāhuryogaṃ taṃ viddhi pāṇḍava . na hyasaṃnyastasaṅkalpo yogī bhavati kaścana ||6-2||
Verse 3
ആരുരുക്ഷോര്മുനേര്യോഗം കര്മ കാരണമുച്യതേ | യോഗാരൂഢസ്യ തസ്യൈവ ശമഃ കാരണമുച്യതേ ||൬-൩||
ārurukṣormuneryogaṃ karma kāraṇamucyate . yogārūḍhasya tasyaiva śamaḥ kāraṇamucyate ||6-3||
Verse 4
യദാ ഹി നേന്ദ്രിയാര്ഥേഷു ന കര്മസ്വനുഷജ്ജതേ | സര്വസങ്കല്പസംന്യാസീ യോഗാരൂഢസ്തദോച്യതേ ||൬-൪||
yadā hi nendriyārtheṣu na karmasvanuṣajjate . sarvasaṅkalpasaṃnyāsī yogārūḍhastadocyate ||6-4||
Verse 5
ഉദ്ധരേദാത്മനാത്മാനം നാത്മാനമവസാദയേത് | ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ബന്ധുരാത്മൈവ രിപുരാത്മനഃ ||൬-൫||
uddharedātmanātmānaṃ nātmānamavasādayet . ātmaiva hyātmano bandhurātmaiva ripurātmanaḥ ||6-5||
Verse 6
ബന്ധുരാത്മാത്മനസ്തസ്യ യേനാത്മൈവാത്മനാ ജിതഃ | അനാത്മനസ്തു ശത്രുത്വേ വര്തേതാത്മൈവ ശത്രുവത് ||൬-൬||
bandhurātmātmanastasya yenātmaivātmanā jitaḥ . anātmanastu śatrutve vartetātmaiva śatruvat ||6-6||
Verse 7
ജിതാത്മനഃ പ്രശാന്തസ്യ പരമാത്മാ സമാഹിതഃ | ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖേഷു തഥാ മാനാപമാനയോഃ ||൬-൭||
jitātmanaḥ praśāntasya paramātmā samāhitaḥ . śītoṣṇasukhaduḥkheṣu tathā mānāpamānayoḥ ||6-7||
Verse 8
ജ്ഞാനവിജ്ഞാനതൃപ്താത്മാ കൂടസ്ഥോ വിജിതേന്ദ്രിയഃ | യുക്ത ഇത്യുച്യതേ യോഗീ സമലോഷ്ടാശ്മകാഞ്ചനഃ ||൬-൮||
jñānavijñānatṛptātmā kūṭastho vijitendriyaḥ . yukta ityucyate yogī samaloṣṭāśmakāñcanaḥ ||6-8||
Verse 9
സുഹൃന്മിത്രാര്യുദാസീനമധ്യസ്ഥദ്വേഷ്യബന്ധുഷു | സാധുഷ്വപി ച പാപേഷു സമബുദ്ധിര്വിശിഷ്യതേ ||൬-൯||
suhṛnmitrāryudāsīnamadhyasthadveṣyabandhuṣu . sādhuṣvapi ca pāpeṣu samabuddhirviśiṣyate ||6-9||
Verse 10
യോഗീ യുഞ്ജീത സതതമാത്മാനം രഹസി സ്ഥിതഃ | ഏകാകീ യതചിത്താത്മാ നിരാശീരപരിഗ്രഹഃ ||൬-൧൦||
yogī yuñjīta satatamātmānaṃ rahasi sthitaḥ . ekākī yatacittātmā nirāśīraparigrahaḥ ||6-10||
Verse 11
ശുചൌ ദേശേ പ്രതിഷ്ഠാപ്യ സ്ഥിരമാസനമാത്മനഃ | നാത്യുച്ഛ്രിതം നാതിനീചം ചൈലാജിനകുശോത്തരമ് ||൬-൧൧||
śucau deśe pratiṣṭhāpya sthiramāsanamātmanaḥ . nātyucchritaṃ nātinīcaṃ cailājinakuśottaram ||6-11||
Verse 12
തത്രൈകാഗ്രം മനഃ കൃത്വാ യതചിത്തേന്ദ്രിയക്രിയഃ | ഉപവിശ്യാസനേ യുഞ്ജ്യാദ്യോഗമാത്മവിശുദ്ധയേ ||൬-൧൨||
tatraikāgraṃ manaḥ kṛtvā yatacittendriyakriyaḥ . upaviśyāsane yuñjyādyogamātmaviśuddhaye ||6-12||
Verse 13
സമം കായശിരോഗ്രീവം ധാരയന്നചലം സ്ഥിരഃ | സമ്പ്രേക്ഷ്യ നാസികാഗ്രം സ്വം ദിശശ്ചാനവലോകയന് ||൬-൧൩||
samaṃ kāyaśirogrīvaṃ dhārayannacalaṃ sthiraḥ . samprekṣya nāsikāgraṃ svaṃ diśaścānavalokayan ||6-13||
Verse 14
പ്രശാന്താത്മാ വിഗതഭീര്ബ്രഹ്മചാരിവ്രതേ സ്ഥിതഃ | മനഃ സംയമ്യ മച്ചിത്തോ യുക്ത ആസീത മത്പരഃ ||൬-൧൪||
praśāntātmā vigatabhīrbrahmacārivrate sthitaḥ . manaḥ saṃyamya maccitto yukta āsīta matparaḥ ||6-14||
Verse 15
യുഞ്ജന്നേവം സദാത്മാനം യോഗീ നിയതമാനസഃ | ശാന്തിം നിര്വാണപരമാം മത്സംസ്ഥാമധിഗച്ഛതി ||൬-൧൫||
yuñjannevaṃ sadātmānaṃ yogī niyatamānasaḥ . śāntiṃ nirvāṇaparamāṃ matsaṃsthāmadhigacchati ||6-15||
Verse 16
നാത്യശ്നതസ്തു യോഗോഽസ്തി ന ചൈകാന്തമനശ്നതഃ | ന ചാതിസ്വപ്നശീലസ്യ ജാഗ്രതോ നൈവ ചാര്ജുന ||൬-൧൬||
nātyaśnatastu yogo.asti na caikāntamanaśnataḥ . na cātisvapnaśīlasya jāgrato naiva cārjuna ||6-16||
Verse 17
യുക്താഹാരവിഹാരസ്യ യുക്തചേഷ്ടസ്യ കര്മസു | യുക്തസ്വപ്നാവബോധസ്യ യോഗോ ഭവതി ദുഃഖഹാ ||൬-൧൭||
yuktāhāravihārasya yuktaceṣṭasya karmasu . yuktasvapnāvabodhasya yogo bhavati duḥkhahā ||6-17||
Verse 18
യദാ വിനിയതം ചിത്തമാത്മന്യേവാവതിഷ്ഠതേ | നിഃസ്പൃഹഃ സര്വകാമേഭ്യോ യുക്ത ഇത്യുച്യതേ തദാ ||൬-൧൮||
yadā viniyataṃ cittamātmanyevāvatiṣṭhate . niḥspṛhaḥ sarvakāmebhyo yukta ityucyate tadā ||6-18||
Verse 19
യഥാ ദീപോ നിവാതസ്ഥോ നേങ്ഗതേ സോപമാ സ്മൃതാ | യോഗിനോ യതചിത്തസ്യ യുഞ്ജതോ യോഗമാത്മനഃ ||൬-൧൯||
yathā dīpo nivātastho neṅgate sopamā smṛtā . yogino yatacittasya yuñjato yogamātmanaḥ ||6-19||
Verse 20
യത്രോപരമതേ ചിത്തം നിരുദ്ധം യോഗസേവയാ | യത്ര ചൈവാത്മനാത്മാനം പശ്യന്നാത്മനി തുഷ്യതി ||൬-൨൦||
yatroparamate cittaṃ niruddhaṃ yogasevayā . yatra caivātmanātmānaṃ paśyannātmani tuṣyati ||6-20||
Verse 21
സുഖമാത്യന്തികം യത്തദ് ബുദ്ധിഗ്രാഹ്യമതീന്ദ്രിയമ് | വേത്തി യത്ര ന ചൈവായം സ്ഥിതശ്ചലതി തത്ത്വതഃ ||൬-൨൧||
sukhamātyantikaṃ yattad buddhigrāhyamatīndriyam . vetti yatra na caivāyaṃ sthitaścalati tattvataḥ ||6-21||
Verse 22
യം ലബ്ധ്വാ ചാപരം ലാഭം മന്യതേ നാധികം തതഃ | യസ്മിന്സ്ഥിതോ ന ദുഃഖേന ഗുരുണാപി വിചാല്യതേ ||൬-൨൨||
yaṃ labdhvā cāparaṃ lābhaṃ manyate nādhikaṃ tataḥ . yasminsthito na duḥkhena guruṇāpi vicālyate ||6-22||
Verse 23
തം വിദ്യാദ് ദുഃഖസംയോഗവിയോഗം യോഗസംജ്ഞിതമ് | സ നിശ്ചയേന യോക്തവ്യോ യോഗോഽനിര്വിണ്ണചേതസാ ||൬-൨൩||
taṃ vidyād duḥkhasaṃyogaviyogaṃ yogasaṃjñitam . sa niścayena yoktavyo yogo.anirviṇṇacetasā ||6-23||
Verse 24
സങ്കല്പപ്രഭവാന്കാമാംസ്ത്യക്ത്വാ സര്വാനശേഷതഃ | മനസൈവേന്ദ്രിയഗ്രാമം വിനിയമ്യ സമന്തതഃ ||൬-൨൪||
saṅkalpaprabhavānkāmāṃstyaktvā sarvānaśeṣataḥ . manasaivendriyagrāmaṃ viniyamya samantataḥ ||6-24||
Verse 25
ശനൈഃ ശനൈരുപരമേദ് ബുദ്ധ്യാ ധൃതിഗൃഹീതയാ | ആത്മസംസ്ഥം മനഃ കൃത്വാ ന കിഞ്ചിദപി ചിന്തയേത് ||൬-൨൫||
śanaiḥ śanairuparamed buddhyā dhṛtigṛhītayā . ātmasaṃsthaṃ manaḥ kṛtvā na kiñcidapi cintayet ||6-25||
Verse 26
യതോ യതോ നിശ്ചരതി മനശ്ചഞ്ചലമസ്ഥിരമ് | തതസ്തതോ നിയമ്യൈതദാത്മന്യേവ വശം നയേത് ||൬-൨൬||
yato yato niścarati manaścañcalamasthiram . tatastato niyamyaitadātmanyeva vaśaṃ nayet ||6-26||
Verse 27
പ്രശാന്തമനസം ഹ്യേനം യോഗിനം സുഖമുത്തമമ് | ഉപൈതി ശാന്തരജസം ബ്രഹ്മഭൂതമകല്മഷമ് ||൬-൨൭||
praśāntamanasaṃ hyenaṃ yoginaṃ sukhamuttamam . upaiti śāntarajasaṃ brahmabhūtamakalmaṣam ||6-27||
Verse 28
യുഞ്ജന്നേവം സദാത്മാനം യോഗീ വിഗതകല്മഷഃ | സുഖേന ബ്രഹ്മസംസ്പര്ശമത്യന്തം സുഖമശ്നുതേ ||൬-൨൮||
yuñjannevaṃ sadātmānaṃ yogī vigatakalmaṣaḥ . sukhena brahmasaṃsparśamatyantaṃ sukhamaśnute ||6-28||
Verse 29
സര്വഭൂതസ്ഥമാത്മാനം സര്വഭൂതാനി ചാത്മനി | ഈക്ഷതേ യോഗയുക്താത്മാ സര്വത്ര സമദര്ശനഃ ||൬-൨൯||
sarvabhūtasthamātmānaṃ sarvabhūtāni cātmani . īkṣate yogayuktātmā sarvatra samadarśanaḥ ||6-29||
Verse 30
യോ മാം പശ്യതി സര്വത്ര സര്വം ച മയി പശ്യതി | തസ്യാഹം ന പ്രണശ്യാമി സ ച മേ ന പ്രണശ്യതി ||൬-൩൦||
yo māṃ paśyati sarvatra sarvaṃ ca mayi paśyati . tasyāhaṃ na praṇaśyāmi sa ca me na praṇaśyati ||6-30||
Verse 31
സര്വഭൂതസ്ഥിതം യോ മാം ഭജത്യേകത്വമാസ്ഥിതഃ | സര്വഥാ വര്തമാനോഽപി സ യോഗീ മയി വര്തതേ ||൬-൩൧||
sarvabhūtasthitaṃ yo māṃ bhajatyekatvamāsthitaḥ . sarvathā vartamāno.api sa yogī mayi vartate ||6-31||
Verse 32
ആത്മൌപമ്യേന സര്വത്ര സമം പശ്യതി യോഽര്ജുന | സുഖം വാ യദി വാ ദുഃഖം സ യോഗീ പരമോ മതഃ ||൬-൩൨||
ātmaupamyena sarvatra samaṃ paśyati yo.arjuna . sukhaṃ vā yadi vā duḥkhaṃ sa yogī paramo mataḥ ||6-32||
Verse 33
അര്ജുന ഉവാച | യോഽയം യോഗസ്ത്വയാ പ്രോക്തഃ സാമ്യേന മധുസൂദന | ഏതസ്യാഹം ന പശ്യാമി ചഞ്ചലത്വാത്സ്ഥിതിം സ്ഥിരാമ് ||൬-൩൩||
arjuna uvāca . yo.ayaṃ yogastvayā proktaḥ sāmyena madhusūdana . etasyāhaṃ na paśyāmi cañcalatvātsthitiṃ sthirām ||6-33||
Verse 34
ചഞ്ചലം ഹി മനഃ കൃഷ്ണ പ്രമാഥി ബലവദ് ദൃഢമ് | തസ്യാഹം നിഗ്രഹം മന്യേ വായോരിവ സുദുഷ്കരമ് ||൬-൩൪||
cañcalaṃ hi manaḥ kṛṣṇa pramāthi balavad dṛḍham . tasyāhaṃ nigrahaṃ manye vāyoriva suduṣkaram ||6-34||
Verse 35
ശ്രീഭഗവാനുവാച | അസംശയം മഹാബാഹോ മനോ ദുര്നിഗ്രഹം ചലമ് | അഭ്യാസേന തു കൌന്തേയ വൈരാഗ്യേണ ച ഗൃഹ്യതേ ||൬-൩൫||
śrībhagavānuvāca . asaṃśayaṃ mahābāho mano durnigrahaṃ calam . abhyāsena tu kaunteya vairāgyeṇa ca gṛhyate ||6-35||
Verse 36
അസംയതാത്മനാ യോഗോ ദുഷ്പ്രാപ ഇതി മേ മതിഃ | വശ്യാത്മനാ തു യതതാ ശക്യോഽവാപ്തുമുപായതഃ ||൬-൩൬||
asaṃyatātmanā yogo duṣprāpa iti me matiḥ . vaśyātmanā tu yatatā śakyo.avāptumupāyataḥ ||6-36||
Verse 37
അര്ജുന ഉവാച | അയതിഃ ശ്രദ്ധയോപേതോ യോഗാച്ചലിതമാനസഃ | അപ്രാപ്യ യോഗസംസിദ്ധിം കാം ഗതിം കൃഷ്ണ ഗച്ഛതി ||൬-൩൭||
arjuna uvāca . ayatiḥ śraddhayopeto yogāccalitamānasaḥ . aprāpya yogasaṃsiddhiṃ kāṃ gatiṃ kṛṣṇa gacchati ||6-37||
Verse 38
കച്ചിന്നോഭയവിഭ്രഷ്ടശ്ഛിന്നാഭ്രമിവ നശ്യതി | അപ്രതിഷ്ഠോ മഹാബാഹോ വിമൂഢോ ബ്രഹ്മണഃ പഥി ||൬-൩൮||
kaccinnobhayavibhraṣṭaśchinnābhramiva naśyati . apratiṣṭho mahābāho vimūḍho brahmaṇaḥ pathi ||6-38||
Verse 39
ഏതന്മേ സംശയം കൃഷ്ണ ഛേത്തുമര്ഹസ്യശേഷതഃ | ത്വദന്യഃ സംശയസ്യാസ്യ ഛേത്താ ന ഹ്യുപപദ്യതേ ||൬-൩൯||
etanme saṃśayaṃ kṛṣṇa chettumarhasyaśeṣataḥ . tvadanyaḥ saṃśayasyāsya chettā na hyupapadyate ||6-39||
Verse 40
ശ്രീഭഗവാനുവാച | പാര്ഥ നൈവേഹ നാമുത്ര വിനാശസ്തസ്യ വിദ്യതേ | ന ഹി കല്യാണകൃത്കശ്ചിദ് ദുര്ഗതിം താത ഗച്ഛതി ||൬-൪൦||
śrībhagavānuvāca . pārtha naiveha nāmutra vināśastasya vidyate . na hi kalyāṇakṛtkaścid durgatiṃ tāta gacchati ||6-40||
Verse 41
പ്രാപ്യ പുണ്യകൃതാം ലോകാനുഷിത്വാ ശാശ്വതീഃ സമാഃ | ശുചീനാം ശ്രീമതാം ഗേഹേ യോഗഭ്രഷ്ടോഽഭിജായതേ ||൬-൪൧||
prāpya puṇyakṛtāṃ lokānuṣitvā śāśvatīḥ samāḥ . śucīnāṃ śrīmatāṃ gehe yogabhraṣṭo.abhijāyate ||6-41||
Verse 42
അഥവാ യോഗിനാമേവ കുലേ ഭവതി ധീമതാമ് | ഏതദ്ധി ദുര്ലഭതരം ലോകേ ജന്മ യദീദൃശമ് ||൬-൪൨||
athavā yogināmeva kule bhavati dhīmatām . etaddhi durlabhataraṃ loke janma yadīdṛśam ||6-42||
Verse 43
തത്ര തം ബുദ്ധിസംയോഗം ലഭതേ പൌര്വദേഹികമ് | യതതേ ച തതോ ഭൂയഃ സംസിദ്ധൌ കുരുനന്ദന ||൬-൪൩||
tatra taṃ buddhisaṃyogaṃ labhate paurvadehikam . yatate ca tato bhūyaḥ saṃsiddhau kurunandana ||6-43||
Verse 44
പൂര്വാഭ്യാസേന തേനൈവ ഹ്രിയതേ ഹ്യവശോഽപി സഃ | ജിജ്ഞാസുരപി യോഗസ്യ ശബ്ദബ്രഹ്മാതിവര്തതേ ||൬-൪൪||
pūrvābhyāsena tenaiva hriyate hyavaśo.api saḥ . jijñāsurapi yogasya śabdabrahmātivartate ||6-44||
Verse 45
പ്രയത്നാദ്യതമാനസ്തു യോഗീ സംശുദ്ധകില്ബിഷഃ | അനേകജന്മസംസിദ്ധസ്തതോ യാതി പരാം ഗതിമ് ||൬-൪൫||
prayatnādyatamānastu yogī saṃśuddhakilbiṣaḥ . anekajanmasaṃsiddhastato yāti parāṃ gatim ||6-45||
Verse 46
തപസ്വിഭ്യോഽധികോ യോഗീ ജ്ഞാനിഭ്യോഽപി മതോഽധികഃ | കര്മിഭ്യശ്ചാധികോ യോഗീ തസ്മാദ്യോഗീ ഭവാര്ജുന ||൬-൪൬||
tapasvibhyo.adhiko yogī jñānibhyo.api mato.adhikaḥ . karmibhyaścādhiko yogī tasmādyogī bhavārjuna ||6-46||
Verse 47
യോഗിനാമപി സര്വേഷാം മദ്ഗതേനാന്തരാത്മനാ | ശ്രദ്ധാവാന്ഭജതേ യോ മാം സ മേ യുക്തതമോ മതഃ ||൬-൪൭||
yogināmapi sarveṣāṃ madgatenāntarātmanā . śraddhāvānbhajate yo māṃ sa me yuktatamo mataḥ ||6-47||
Verse 48
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേ ആത്മസംയമയോഗോ നാമ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ||൬||
OM tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde ātmasaṃyamayogo nāma ṣaṣṭho.adhyāyaḥ ||6-48||