அத்தியாயம் 13
Verse 1
அர்ஜுந உவாச | ப்ரக்ரு'திம் புருஷம் சைவ க்ஷேத்ரம் க்ஷேத்ரஜ்ஞமேவ ச | ஏதத்வேதிதுமிச்சாமி ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் ச கேஶவ ||௧௩-௧||
arjuna uvāca . prakṛtiṃ puruṣaṃ caiva kṣetraṃ kṣetrajñameva ca . etadveditumicchāmi jñānaṃ jñeyaṃ ca keśava ||13-1||
Verse 2
ஶ்ரீபகவாநுவாச | இதம் ஶரீரம் கௌந்தேய க்ஷேத்ரமித்யபிதீயதே | ஏதத்யோ வேத்தி தம் ப்ராஹுஃ க்ஷேத்ரஜ்ஞ இதி தத்விதஃ ||௧௩-௨||
śrībhagavānuvāca . idaṃ śarīraṃ kaunteya kṣetramityabhidhīyate . etadyo vetti taṃ prāhuḥ kṣetrajña iti tadvidaḥ ||13-2||
Verse 3
க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்தி ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு பாரத | க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோர்ஜ்ஞாநம் யத்தஜ்ஜ்ஞாநம் மதம் மம ||௧௩-௩||
kṣetrajñaṃ cāpi māṃ viddhi sarvakṣetreṣu bhārata . kṣetrakṣetrajñayorjñānaṃ yattajjñānaṃ mataṃ mama ||13-3||
Verse 4
தத்க்ஷேத்ரம் யச்ச யாத்ரு'க்ச யத்விகாரி யதஶ்ச யத் | ஸ ச யோ யத்ப்ரபாவஶ்ச தத்ஸமாஸேந மே ஶ்ரு'ணு ||௧௩-௪||
tatkṣetraṃ yacca yādṛkca yadvikāri yataśca yat . sa ca yo yatprabhāvaśca tatsamāsena me śṛṇu ||13-4||
Verse 5
ரு'ஷிபிர்பஹுதா கீதம் சந்தோபிர்விவிதைஃ ப்ரு'தக் | ப்ரஹ்மஸூத்ரபதைஶ்சைவ ஹேதுமத்பிர்விநிஶ்சிதைஃ ||௧௩-௫||
ṛṣibhirbahudhā gītaṃ chandobhirvividhaiḥ pṛthak . brahmasūtrapadaiścaiva hetumadbhirviniścitaiḥ ||13-5||
Verse 6
மஹாபூதாந்யஹம்காரோ புத்திரவ்யக்தமேவ ச | இந்த்ரியாணி தஶைகம் ச பஞ்ச சேந்த்ரியகோசராஃ ||௧௩-௬||
mahābhūtānyahaṃkāro buddhiravyaktameva ca . indriyāṇi daśaikaṃ ca pañca cendriyagocarāḥ ||13-6||
Verse 7
இச்சா த்வேஷஃ ஸுகம் துஃகம் ஸம்காதஶ்சேதநா த்ரு'திஃ | ஏதத்க்ஷேத்ரம் ஸமாஸேந ஸவிகாரமுதாஹ்ரு'தம் ||௧௩-௭||
icchā dveṣaḥ sukhaṃ duḥkhaṃ saṃghātaścetanā dhṛtiḥ . etatkṣetraṃ samāsena savikāramudāhṛtam ||13-7||
Verse 8
அமாநித்வமதம்பித்வமஹிம்ஸா க்ஷாந்திரார்ஜவம் | ஆசார்யோபாஸநம் ஶௌசம் ஸ்தைர்யமாத்மவிநிக்ரஹஃ ||௧௩-௮||
amānitvamadambhitvamahiṃsā kṣāntirārjavam . ācāryopāsanaṃ śaucaṃ sthairyamātmavinigrahaḥ ||13-8||
Verse 9
இந்த்ரியார்தேஷு வைராக்யமநஹம்கார ஏவ ச | ஜந்மம்ரு'த்யுஜராவ்யாதிதுஃகதோஷாநுதர்ஶநம் ||௧௩-௯||
indriyārtheṣu vairāgyamanahaṃkāra eva ca . janmamṛtyujarāvyādhiduḥkhadoṣānudarśanam ||13-9||
Verse 10
அஸக்திரநபிஷ்வங்கஃ புத்ரதாரக்ரு'ஹாதிஷு | நித்யம் ச ஸமசித்தத்வமிஷ்டாநிஷ்டோபபத்திஷு ||௧௩-௧௦||
asaktiranabhiṣvaṅgaḥ putradāragṛhādiṣu . nityaṃ ca samacittatvamiṣṭāniṣṭopapattiṣu ||13-10||
Verse 11
மயி சாநந்யயோகேந பக்திரவ்யபிசாரிணீ | விவிக்ததேஶஸேவித்வமரதிர்ஜநஸம்ஸதி ||௧௩-௧௧||
mayi cānanyayogena bhaktiravyabhicāriṇī . viviktadeśasevitvamaratirjanasaṃsadi ||13-11||
Verse 12
அத்யாத்மஜ்ஞாநநித்யத்வம் தத்த்வஜ்ஞாநார்ததர்ஶநம் | ஏதஜ்ஜ்ஞாநமிதி ப்ரோக்தமஜ்ஞாநம் யததோऽந்யதா ||௧௩-௧௨||
adhyātmajñānanityatvaṃ tattvajñānārthadarśanam . etajjñānamiti proktamajñānaṃ yadato.anyathā ||13-12||
Verse 13
ஜ்ஞேயம் யத்தத்ப்ரவக்ஷ்யாமி யஜ்ஜ்ஞாத்வாம்ரு'தமஶ்நுதே | அநாதிமத்பரம் ப்ரஹ்ம ந ஸத்தந்நாஸதுச்யதே ||௧௩-௧௩||
jñeyaṃ yattatpravakṣyāmi yajjñātvāmṛtamaśnute . anādi matparaṃ brahma na sattannāsaducyate ||13-13||
Verse 14
ஸர்வதஃ பாணிபாதம் தத்ஸர்வதோऽக்ஷிஶிரோமுகம் | ஸர்வதஃ ஶ்ருதிமல்லோகே ஸர்வமாவ்ரு'த்ய திஷ்டதி ||௧௩-௧௪||
sarvataḥ pāṇipādaṃ tatsarvato.akṣiśiromukham . sarvataḥ śrutimalloke sarvamāvṛtya tiṣṭhati ||13-14||
Verse 15
ஸர்வேந்த்ரியகுணாபாஸம் ஸர்வேந்த்ரியவிவர்ஜிதம் | அஸக்தம் ஸர்வப்ரு'ச்சைவ நிர்குணம் குணபோக்த்ரு' ச ||௧௩-௧௫||
sarvendriyaguṇābhāsaṃ sarvendriyavivarjitam . asaktaṃ sarvabhṛccaiva nirguṇaṃ guṇabhoktṛ ca ||13-15||
Verse 16
பஹிரந்தஶ்ச பூதாநாமசரம் சரமேவ ச | ஸூக்ஷ்மத்வாத்ததவிஜ்ஞேயம் தூரஸ்தம் சாந்திகே ச தத் ||௧௩-௧௬||
bahirantaśca bhūtānāmacaraṃ carameva ca . sūkṣmatvāttadavijñeyaṃ dūrasthaṃ cāntike ca tat ||13-16||
Verse 17
அவிபக்தம் ச பூதேஷு விபக்தமிவ ச ஸ்திதம் | பூதபர்த்ரு' ச தஜ்ஜ்ஞேயம் க்ரஸிஷ்ணு ப்ரபவிஷ்ணு ச ||௧௩-௧௭||
avibhaktaṃ ca bhūteṣu vibhaktamiva ca sthitam . bhūtabhartṛ ca tajjñeyaṃ grasiṣṇu prabhaviṣṇu ca ||13-17||
Verse 18
ஜ்யோதிஷாமபி தஜ்ஜ்யோதிஸ்தமஸஃ பரமுச்யதே | ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் ஜ்ஞாநகம்யம் ஹ்ரு'தி ஸர்வஸ்ய விஷ்டிதம் ||௧௩-௧௮||
jyotiṣāmapi tajjyotistamasaḥ paramucyate . jñānaṃ jñeyaṃ jñānagamyaṃ hṛdi sarvasya viṣṭhitam ||13-18||
Verse 19
இதி க்ஷேத்ரம் ததா ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் சோக்தம் ஸமாஸதஃ | மத்பக்த ஏதத்விஜ்ஞாய மத்பாவாயோபபத்யதே ||௧௩-௧௯||
iti kṣetraṃ tathā jñānaṃ jñeyaṃ coktaṃ samāsataḥ . madbhakta etadvijñāya madbhāvāyopapadyate ||13-19||
Verse 20
ப்ரக்ரு'திம் புருஷம் சைவ வித்த்யநாதீ உபாவபி | விகாராம்ஶ்ச குணாம்ஶ்சைவ வித்தி ப்ரக்ரு'திஸம்பவாந் ||௧௩-௨௦||
prakṛtiṃ puruṣaṃ caiva viddhyanādi ubhāvapi . vikārāṃśca guṇāṃścaiva viddhi prakṛtisambhavān ||13-20||
Verse 21
கார்யகாரணகர்த்ரு'த்வே ஹேதுஃ ப்ரக்ரு'திருச்யதே | புருஷஃ ஸுகதுஃகாநாம் போக்த்ரு'த்வே ஹேதுருச்யதே ||௧௩-௨௧||
kāryakāraṇakartṛtve hetuḥ prakṛtirucyate . puruṣaḥ sukhaduḥkhānāṃ bhoktṛtve heturucyate ||13-21||
Verse 22
புருஷஃ ப்ரக்ரு'திஸ்தோ ஹி புங்க்தே ப்ரக்ரு'திஜாந்குணாந் | காரணம் குணஸங்கோऽஸ்ய ஸதஸத்யோநிஜந்மஸு ||௧௩-௨௨||
puruṣaḥ prakṛtistho hi bhuṅkte prakṛtijānguṇān . kāraṇaṃ guṇasaṅgo.asya sadasadyonijanmasu ||13-22||
Verse 23
உபத்ரஷ்டாநுமந்தா ச பர்தா போக்தா மஹேஶ்வரஃ | பரமாத்மேதி சாப்யுக்தோ தேஹேऽஸ்மிந்புருஷஃ பரஃ ||௧௩-௨௩||
upadraṣṭānumantā ca bhartā bhoktā maheśvaraḥ . paramātmeti cāpyukto dehe.asminpuruṣaḥ paraḥ ||13-23||
Verse 24
ய ஏவம் வேத்தி புருஷம் ப்ரக்ரு'திம் ச குணைஃ ஸஹ | ஸர்வதா வர்தமாநோऽபி ந ஸ பூயோऽபிஜாயதே ||௧௩-௨௪||
ya evaṃ vetti puruṣaṃ prakṛtiṃ ca guṇaiḥ saha . sarvathā vartamāno.api na sa bhūyo.abhijāyate ||13-24||
Verse 25
த்யாநேநாத்மநி பஶ்யந்தி கேசிதாத்மாநமாத்மநா | அந்யே ஸாங்க்யேந யோகேந கர்மயோகேந சாபரே ||௧௩-௨௫||
dhyānenātmani paśyanti kecidātmānamātmanā . anye sāṅkhyena yogena karmayogena cāpare ||13-25||
Verse 26
அந்யே த்வேவமஜாநந்தஃ ஶ்ருத்வாந்யேப்ய உபாஸதே | தேऽபி சாதிதரந்த்யேவ ம்ரு'த்யும் ஶ்ருதிபராயணாஃ ||௧௩-௨௬||
anye tvevamajānantaḥ śrutvānyebhya upāsate . te.api cātitarantyeva mṛtyuṃ śrutiparāyaṇāḥ ||13-26||
Verse 27
யாவத்ஸஞ்ஜாயதே கிஞ்சித்ஸத்த்வம் ஸ்தாவரஜங்கமம் | க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோகாத்தத்வித்தி பரதர்ஷப ||௧௩-௨௭||
yāvatsañjāyate kiñcitsattvaṃ sthāvarajaṅgamam . kṣetrakṣetrajñasaṃyogāttadviddhi bharatarṣabha ||13-27||
Verse 28
ஸமம் ஸர்வேஷு பூதேஷு திஷ்டந்தம் பரமேஶ்வரம் | விநஶ்யத்ஸ்வவிநஶ்யந்தம் யஃ பஶ்யதி ஸ பஶ்யதி ||௧௩-௨௮||
samaṃ sarveṣu bhūteṣu tiṣṭhantaṃ parameśvaram . vinaśyatsvavinaśyantaṃ yaḥ paśyati sa paśyati ||13-28||
Verse 29
ஸமம் பஶ்யந்ஹி ஸர்வத்ர ஸமவஸ்திதமீஶ்வரம் | ந ஹிநஸ்த்யாத்மநாத்மாநம் ததோ யாதி பராம் கதிம் ||௧௩-௨௯||
samaṃ paśyanhi sarvatra samavasthitamīśvaram . na hinastyātmanātmānaṃ tato yāti parāṃ gatim ||13-29||
Verse 30
ப்ரக்ரு'த்யைவ ச கர்மாணி க்ரியமாணாநி ஸர்வஶஃ | யஃ பஶ்யதி ததாத்மாநமகர்தாரம் ஸ பஶ்யதி ||௧௩-௩௦||
prakṛtyaiva ca karmāṇi kriyamāṇāni sarvaśaḥ . yaḥ paśyati tathātmānamakartāraṃ sa paśyati ||13-30||
Verse 31
யதா பூதப்ரு'தக்பாவமேகஸ்தமநுபஶ்யதி | தத ஏவ ச விஸ்தாரம் ப்ரஹ்ம ஸம்பத்யதே ததா ||௧௩-௩௧||
yadā bhūtapṛthagbhāvamekasthamanupaśyati . tata eva ca vistāraṃ brahma sampadyate tadā ||13-31||
Verse 32
அநாதித்வாந்நிர்குணத்வாத்பரமாத்மாயமவ்யயஃ | ஶரீரஸ்தோऽபி கௌந்தேய ந கரோதி ந லிப்யதே ||௧௩-௩௨||
anāditvānnirguṇatvātparamātmāyamavyayaḥ . śarīrastho.api kaunteya na karoti na lipyate ||13-32||
Verse 33
யதா ஸர்வகதம் ஸௌக்ஷ்ம்யாதாகாஶம் நோபலிப்யதே | ஸர்வத்ராவஸ்திதோ தேஹே ததாத்மா நோபலிப்யதே ||௧௩-௩௩||
yathā sarvagataṃ saukṣmyādākāśaṃ nopalipyate . sarvatrāvasthito dehe tathātmā nopalipyate ||13-33||
Verse 34
யதா ப்ரகாஶயத்யேகஃ க்ரு'த்ஸ்நம் லோகமிமம் ரவிஃ | க்ஷேத்ரம் க்ஷேத்ரீ ததா க்ரு'த்ஸ்நம் ப்ரகாஶயதி பாரத ||௧௩-௩௪||
yathā prakāśayatyekaḥ kṛtsnaṃ lokamimaṃ raviḥ . kṣetraṃ kṣetrī tathā kṛtsnaṃ prakāśayati bhārata ||13-34||
Verse 35
க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோரேவமந்தரம் ஜ்ஞாநசக்ஷுஷா | பூதப்ரக்ரு'திமோக்ஷம் ச யே விதுர்யாந்தி தே பரம் ||௧௩-௩௫||
kṣetrakṣetrajñayorevamantaraṃ jñānacakṣuṣā . bhūtaprakṛtimokṣaṃ ca ye viduryānti te param ||13-35||
Verse 36
ௐ தத்ஸதிதி ஶ்ரீமத்பகவத்கீதாஸூபநிஷத்ஸு ப்ரஹ்மவித்யாயாம் யோகஶாஸ்த்ரே ஶ்ரீக்ரு'ஷ்ணார்ஜுநஸம்வாதே க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞவிபாகயோகோ நாம த்ரயோதஶோऽத்யாயஃ ||௧௩||
OM tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde kṣetrakṣetrajñavibhāgayogo nāma trayodaśo.adhyāyaḥ ||13-36||