অধ্যায় 1

Verse 1

ধৃতরাষ্ট্র উবাচ | ধর্মক্ষেত্রে কুরুক্ষেত্রে সমবেতা যুযুত্সবঃ | মামকাঃ পাণ্ডবাশ্চৈব কিমকুর্বত সঞ্জয ||১-১||

dhṛtarāṣṭra uvāca . dharmakṣetre kurukṣetre samavetā yuyutsavaḥ . māmakāḥ pāṇḍavāścaiva kimakurvata sañjaya ||1-1||

Verse 2

সঞ্জয উবাচ | দৃষ্ট্বা তু পাণ্ডবানীকং ব্যূঢং দুর্যোধনস্তদা | আচার্যমুপসংগম্য রাজা বচনমব্রবীত্ ||১-২||

sañjaya uvāca . dṛṣṭvā tu pāṇḍavānīkaṃ vyūḍhaṃ duryodhanastadā . ācāryamupasaṃgamya rājā vacanamabravīt ||1-2||

Verse 3

পশ্যৈতাং পাণ্ডুপুত্রাণামাচার্য মহতীং চমূম্ | ব্যূঢাং দ্রুপদপুত্রেণ তব শিষ্যেণ ধীমতা ||১-৩||

paśyaitāṃ pāṇḍuputrāṇāmācārya mahatīṃ camūm . vyūḍhāṃ drupadaputreṇa tava śiṣyeṇa dhīmatā ||1-3||

Verse 4

অত্র শূরা মহেষ্বাসা ভীমার্জুনসমা যুধি | যুযুধানো বিরাটশ্চ দ্রুপদশ্চ মহারথঃ ||১-৪||

atra śūrā maheṣvāsā bhīmārjunasamā yudhi . yuyudhāno virāṭaśca drupadaśca mahārathaḥ ||1-4||

Verse 5

ধৃষ্টকেতুশ্চেকিতানঃ কাশিরাজশ্চ বীর্যবান্ | পুরুজিত্কুন্তিভোজশ্চ শৈব্যশ্চ নরপুংগবঃ ||১-৫||

dhṛṣṭaketuścekitānaḥ kāśirājaśca vīryavān . purujitkuntibhojaśca śaibyaśca narapuṃgavaḥ ||1-5||

Verse 6

যুধামন্যুশ্চ বিক্রান্ত উত্তমৌজাশ্চ বীর্যবান্ | সৌভদ্রো দ্রৌপদেযাশ্চ সর্ব এব মহারথাঃ ||১-৬||

yudhāmanyuśca vikrānta uttamaujāśca vīryavān . saubhadro draupadeyāśca sarva eva mahārathāḥ ||1-6||

Verse 7

অস্মাকং তু বিশিষ্টা যে তান্নিবোধ দ্বিজোত্তম | নাযকা মম সৈন্যস্য সংজ্ঞার্থং তান্ব্রবীমি তে ||১-৭||

asmākaṃ tu viśiṣṭā ye tānnibodha dvijottama . nāyakā mama sainyasya saṃjñārthaṃ tānbravīmi te ||1-7||

Verse 8

ভবান্ভীষ্মশ্চ কর্ণশ্চ কৃপশ্চ সমিতিঞ্জযঃ | অশ্বত্থামা বিকর্ণশ্চ সৌমদত্তিস্তথৈব চ ||১-৮||

bhavānbhīṣmaśca karṇaśca kṛpaśca samitiñjayaḥ . aśvatthāmā vikarṇaśca saumadattistathaiva ca ||1-8||

Verse 9

অন্যে চ বহবঃ শূরা মদর্থে ত্যক্তজীবিতাঃ | নানাশস্ত্রপ্রহরণাঃ সর্বে যুদ্ধবিশারদাঃ ||১-৯||

anye ca bahavaḥ śūrā madarthe tyaktajīvitāḥ . nānāśastrapraharaṇāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ ||1-9||

Verse 10

অপর্যাপ্তং তদস্মাকং বলং ভীষ্মাভিরক্ষিতম্ | পর্যাপ্তং ত্বিদমেতেষাং বলং ভীমাভিরক্ষিতম্ ||১-১০||

aparyāptaṃ tadasmākaṃ balaṃ bhīṣmābhirakṣitam . paryāptaṃ tvidameteṣāṃ balaṃ bhīmābhirakṣitam ||1-10||

Verse 11

অযনেষু চ সর্বেষু যথাভাগমবস্থিতাঃ | ভীষ্মমেবাভিরক্ষন্তু ভবন্তঃ সর্ব এব হি ||১-১১||

ayaneṣu ca sarveṣu yathābhāgamavasthitāḥ . bhīṣmamevābhirakṣantu bhavantaḥ sarva eva hi ||1-11||

Verse 12

তস্য সঞ্জনযন্হর্ষং কুরুবৃদ্ধঃ পিতামহঃ | সিংহনাদং বিনদ্যোচ্চৈঃ শঙ্খং দধ্মৌ প্রতাপবান্ ||১-১২||

tasya sañjanayanharṣaṃ kuruvṛddhaḥ pitāmahaḥ . siṃhanādaṃ vinadyoccaiḥ śaṅkhaṃ dadhmau pratāpavān ||1-12||

Verse 13

ততঃ শঙ্খাশ্চ ভের্যশ্চ পণবানকগোমুখাঃ | সহসৈবাভ্যহন্যন্ত স শব্দস্তুমুলোঽভবত্ ||১-১৩||

tataḥ śaṅkhāśca bheryaśca paṇavānakagomukhāḥ . sahasaivābhyahanyanta sa śabdastumulo.abhavat ||1-13||

Verse 14

ততঃ শ্বেতৈর্হযৈর্যুক্তে মহতি স্যন্দনে স্থিতৌ | মাধবঃ পাণ্ডবশ্চৈব দিব্যৌ শঙ্খৌ প্রদধ্মতুঃ ||১-১৪||

tataḥ śvetairhayairyukte mahati syandane sthitau . mādhavaḥ pāṇḍavaścaiva divyau śaṅkhau pradadhmatuḥ ||1-14||

Verse 15

পাঞ্চজন্যং হৃষীকেশো দেবদত্তং ধনঞ্জযঃ | পৌণ্ড্রং দধ্মৌ মহাশঙ্খং ভীমকর্মা বৃকোদরঃ ||১-১৫||

pāñcajanyaṃ hṛṣīkeśo devadattaṃ dhanañjayaḥ . pauṇḍraṃ dadhmau mahāśaṅkhaṃ bhīmakarmā vṛkodaraḥ ||1-15||

Verse 16

অনন্তবিজযং রাজা কুন্তীপুত্রো যুধিষ্ঠিরঃ | নকুলঃ সহদেবশ্চ সুঘোষমণিপুষ্পকৌ ||১-১৬||

anantavijayaṃ rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ . nakulaḥ sahadevaśca sughoṣamaṇipuṣpakau ||1-16||

Verse 17

কাশ্যশ্চ পরমেষ্বাসঃ শিখণ্ডী চ মহারথঃ | ধৃষ্টদ্যুম্নো বিরাটশ্চ সাত্যকিশ্চাপরাজিতঃ ||১-১৭||

kāśyaśca parameṣvāsaḥ śikhaṇḍī ca mahārathaḥ . dhṛṣṭadyumno virāṭaśca sātyakiścāparājitaḥ ||1-17||

Verse 18

দ্রুপদো দ্রৌপদেযাশ্চ সর্বশঃ পৃথিবীপতে | সৌভদ্রশ্চ মহাবাহুঃ শঙ্খান্দধ্মুঃ পৃথক্পৃথক্ ||১-১৮||

drupado draupadeyāśca sarvaśaḥ pṛthivīpate . saubhadraśca mahābāhuḥ śaṅkhāndadhmuḥ pṛthakpṛthak ||1-18||

Verse 19

স ঘোষো ধার্তরাষ্ট্রাণাং হৃদযানি ব্যদারযত্ | নভশ্চ পৃথিবীং চৈব তুমুলোঽভ্যনুনাদযন্ (or লোব্যনু) ||১-১৯||

sa ghoṣo dhārtarāṣṭrāṇāṃ hṛdayāni vyadārayat . nabhaśca pṛthivīṃ caiva tumulo.abhyanunādayan (lo vyanu)||1-19||

Verse 20

অথ ব্যবস্থিতান্দৃষ্ট্বা ধার্তরাষ্ট্রান্ কপিধ্বজঃ | প্রবৃত্তে শস্ত্রসম্পাতে ধনুরুদ্যম্য পাণ্ডবঃ | হৃষীকেশং তদা বাক্যমিদমাহ মহীপতে ||১-২০||

atha vyavasthitāndṛṣṭvā dhārtarāṣṭrān kapidhvajaḥ . pravṛtte śastrasampāte dhanurudyamya pāṇḍavaḥ ||1-20||

Verse 21

অর্জুন উবাচ | সেনযোরুভযোর্মধ্যে রথং স্থাপয মেঽচ্যুত ||১-২১||

hṛṣīkeśaṃ tadā vākyamidamāha mahīpate . arjuna uvāca . senayorubhayormadhye rathaṃ sthāpaya me.acyuta ||1-21||

Verse 22

যাবদেতান্নিরীক্ষেঽহং যোদ্ধুকামানবস্থিতান্ | কৈর্মযা সহ যোদ্ধব্যমস্মিন্ রণসমুদ্যমে ||১-২২||

yāvadetānnirikṣe.ahaṃ yoddhukāmānavasthitān . kairmayā saha yoddhavyamasmin raṇasamudyame ||1-22||

Verse 23

যোত্স্যমানানবেক্ষেঽহং য এতেঽত্র সমাগতাঃ | ধার্তরাষ্ট্রস্য দুর্বুদ্ধের্যুদ্ধে প্রিযচিকীর্ষবঃ ||১-২৩||

yotsyamānānavekṣe.ahaṃ ya ete.atra samāgatāḥ . dhārtarāṣṭrasya durbuddheryuddhe priyacikīrṣavaḥ ||1-23||

Verse 24

সঞ্জয উবাচ | এবমুক্তো হৃষীকেশো গুডাকেশেন ভারত | সেনযোরুভযোর্মধ্যে স্থাপযিত্বা রথোত্তমম্ ||১-২৪||

sañjaya uvāca . evamukto hṛṣīkeśo guḍākeśena bhārata . senayorubhayormadhye sthāpayitvā rathottamam ||1-24||

Verse 25

ভীষ্মদ্রোণপ্রমুখতঃ সর্বেষাং চ মহীক্ষিতাম্ | উবাচ পার্থ পশ্যৈতান্সমবেতান্কুরূনিতি ||১-২৫||

bhīṣmadroṇapramukhataḥ sarveṣāṃ ca mahīkṣitām . uvāca pārtha paśyaitānsamavetānkurūniti ||1-25||

Verse 26

তত্রাপশ্যত্স্থিতান্পার্থঃ পিতৄনথ পিতামহান্ | আচার্যান্মাতুলান্ভ্রাতৄন্পুত্রান্পৌত্রান্সখীংস্তথা ||১-২৬||

tatrāpaśyatsthitānpārthaḥ pitṝnatha pitāmahān . ācāryānmātulānbhrātṛnputrānpautrānsakhīṃstathā ||1-26||

Verse 27

শ্বশুরান্সুহৃদশ্চৈব সেনযোরুভযোরপি | তান্সমীক্ষ্য স কৌন্তেযঃ সর্বান্বন্ধূনবস্থিতান্ ||১-২৭||

śvaśurānsuhṛdaścaiva senayorubhayorapi . tānsamīkṣya sa kaunteyaḥ sarvānbandhūnavasthitān ||1-27||

Verse 28

কৃপযা পরযাবিষ্টো বিষীদন্নিদমব্রবীত্ | অর্জুন উবাচ | দৃষ্ট্বেমং স্বজনং কৃষ্ণ যুযুত্সুং সমুপস্থিতম্ ||১-২৮||

kṛpayā parayāviṣṭo viṣīdannidamabravīt . arjuna uvāca . dṛṣṭvemaṃ svajanaṃ kṛṣṇa yuyutsuṃ samupasthitam ||1-28||

Verse 29

সীদন্তি মম গাত্রাণি মুখং চ পরিশুষ্যতি | বেপথুশ্চ শরীরে মে রোমহর্ষশ্চ জাযতে ||১-২৯||

sīdanti mama gātrāṇi mukhaṃ ca pariśuṣyati . vepathuśca śarīre me romaharṣaśca jāyate ||1-29||

Verse 30

গাণ্ডীবং স্রংসতে হস্তাত্ত্বক্চৈব পরিদহ্যতে | ন চ শক্নোম্যবস্থাতুং ভ্রমতীব চ মে মনঃ ||১-৩০||

gāṇḍīvaṃ sraṃsate hastāttvakcaiva paridahyate . na ca śaknomyavasthātuṃ bhramatīva ca me manaḥ ||1-30||

Verse 31

নিমিত্তানি চ পশ্যামি বিপরীতানি কেশব | ন চ শ্রেযোঽনুপশ্যামি হত্বা স্বজনমাহবে ||১-৩১||

nimittāni ca paśyāmi viparītāni keśava . na ca śreyo.anupaśyāmi hatvā svajanamāhave ||1-31||

Verse 32

ন কাঙ্ক্ষে বিজযং কৃষ্ণ ন চ রাজ্যং সুখানি চ | কিং নো রাজ্যেন গোবিন্দ কিং ভোগৈর্জীবিতেন বা ||১-৩২||

na kāṅkṣe vijayaṃ kṛṣṇa na ca rājyaṃ sukhāni ca . kiṃ no rājyena govinda kiṃ bhogairjīvitena vā ||1-32||

Verse 33

যেষামর্থে কাঙ্ক্ষিতং নো রাজ্যং ভোগাঃ সুখানি চ | ত ইমেঽবস্থিতা যুদ্ধে প্রাণাংস্ত্যক্ত্বা ধনানি চ ||১-৩৩||

yeṣāmarthe kāṅkṣitaṃ no rājyaṃ bhogāḥ sukhāni ca . ta ime.avasthitā yuddhe prāṇāṃstyaktvā dhanāni ca ||1-33||

Verse 34

আচার্যাঃ পিতরঃ পুত্রাস্তথৈব চ পিতামহাঃ | মাতুলাঃ শ্বশুরাঃ পৌত্রাঃ শ্যালাঃ সম্বন্ধিনস্তথা ||১-৩৪||

ācāryāḥ pitaraḥ putrāstathaiva ca pitāmahāḥ . mātulāḥ śvaśurāḥ pautrāḥ śyālāḥ sambandhinastathā ||1-34||

Verse 35

এতান্ন হন্তুমিচ্ছামি ঘ্নতোঽপি মধুসূদন | অপি ত্রৈলোক্যরাজ্যস্য হেতোঃ কিং নু মহীকৃতে ||১-৩৫||

etānna hantumicchāmi ghnato.api madhusūdana . api trailokyarājyasya hetoḥ kiṃ nu mahīkṛte ||1-35||

Verse 36

নিহত্য ধার্তরাষ্ট্রান্নঃ কা প্রীতিঃ স্যাজ্জনার্দন | পাপমেবাশ্রযেদস্মান্হত্বৈতানাততাযিনঃ ||১-৩৬||

nihatya dhārtarāṣṭrānnaḥ kā prītiḥ syājjanārdana . pāpamevāśrayedasmānhatvaitānātatāyinaḥ ||1-36||

Verse 37

তস্মান্নার্হা বযং হন্তুং ধার্তরাষ্ট্রান্স্ববান্ধবান্ | স্বজনং হি কথং হত্বা সুখিনঃ স্যাম মাধব ||১-৩৭||

tasmānnārhā vayaṃ hantuṃ dhārtarāṣṭrānsvabāndhavān . svajanaṃ hi kathaṃ hatvā sukhinaḥ syāma mādhava ||1-37||

Verse 38

যদ্যপ্যেতে ন পশ্যন্তি লোভোপহতচেতসঃ | কুলক্ষযকৃতং দোষং মিত্রদ্রোহে চ পাতকম্ ||১-৩৮||

yadyapyete na paśyanti lobhopahatacetasaḥ . kulakṣayakṛtaṃ doṣaṃ mitradrohe ca pātakam ||1-38||

Verse 39

কথং ন জ্ঞেযমস্মাভিঃ পাপাদস্মান্নিবর্তিতুম্ | কুলক্ষযকৃতং দোষং প্রপশ্যদ্ভির্জনার্দন ||১-৩৯||

kathaṃ na jñeyamasmābhiḥ pāpādasmānnivartitum . kulakṣayakṛtaṃ doṣaṃ prapaśyadbhirjanārdana ||1-39||

Verse 40

কুলক্ষযে প্রণশ্যন্তি কুলধর্মাঃ সনাতনাঃ | ধর্মে নষ্টে কুলং কৃত্স্নমধর্মোঽভিভবত্যুত ||১-৪০||

kulakṣaye praṇaśyanti kuladharmāḥ sanātanāḥ . dharme naṣṭe kulaṃ kṛtsnamadharmo.abhibhavatyuta ||1-40||

Verse 41

অধর্মাভিভবাত্কৃষ্ণ প্রদুষ্যন্তি কুলস্ত্রিযঃ | স্ত্রীষু দুষ্টাসু বার্ষ্ণেয জাযতে বর্ণসঙ্করঃ ||১-৪১||

adharmābhibhavātkṛṣṇa praduṣyanti kulastriyaḥ . strīṣu duṣṭāsu vārṣṇeya jāyate varṇasaṅkaraḥ ||1-41||

Verse 42

সঙ্করো নরকাযৈব কুলঘ্নানাং কুলস্য চ | পতন্তি পিতরো হ্যেষাং লুপ্তপিণ্ডোদকক্রিযাঃ ||১-৪২||

saṅkaro narakāyaiva kulaghnānāṃ kulasya ca . patanti pitaro hyeṣāṃ luptapiṇḍodakakriyāḥ ||1-42||

Verse 43

দোষৈরেতৈঃ কুলঘ্নানাং বর্ণসঙ্করকারকৈঃ | উত্সাদ্যন্তে জাতিধর্মাঃ কুলধর্মাশ্চ শাশ্বতাঃ ||১-৪৩||

doṣairetaiḥ kulaghnānāṃ varṇasaṅkarakārakaiḥ . utsādyante jātidharmāḥ kuladharmāśca śāśvatāḥ ||1-43||

Verse 44

উত্সন্নকুলধর্মাণাং মনুষ্যাণাং জনার্দন | নরকে নিযতং বাসো ভবতীত্যনুশুশ্রুম (or নরকেঽনিযতং) ||১-৪৪||

utsannakuladharmāṇāṃ manuṣyāṇāṃ janārdana . narake niyataṃ vāso bhavatītyanuśuśruma ||1-44||

Verse 45

অহো বত মহত্পাপং কর্তুং ব্যবসিতা বযম্ | যদ্রাজ্যসুখলোভেন হন্তুং স্বজনমুদ্যতাঃ ||১-৪৫||

aho bata mahatpāpaṃ kartuṃ vyavasitā vayam . yadrājyasukhalobhena hantuṃ svajanamudyatāḥ ||1-45||

Verse 46

যদি মামপ্রতীকারমশস্ত্রং শস্ত্রপাণযঃ | ধার্তরাষ্ট্রা রণে হন্যুস্তন্মে ক্ষেমতরং ভবেত্ ||১-৪৬||

yadi māmapratīkāramaśastraṃ śastrapāṇayaḥ . dhārtarāṣṭrā raṇe hanyustanme kṣemataraṃ bhavet ||1-46||

Verse 47

সঞ্জয উবাচ | এবমুক্ত্বার্জুনঃ সঙ্খ্যে রথোপস্থ উপাবিশত্ | বিসৃজ্য সশরং চাপং শোকসংবিগ্নমানসঃ ||১-৪৭||

sañjaya uvāca . evamuktvārjunaḥ saṅkhye rathopastha upāviśat . visṛjya saśaraṃ cāpaṃ śokasaṃvignamānasaḥ ||1-47||

Verse 48

ওঁ তত্সদিতি শ্রীমদ্ভগবদ্গীতাসূপনিষত্সু ব্রহ্মবিদ্যাযাং যোগশাস্ত্রে শ্রীকৃষ্ণার্জুনসংবাদে অর্জুনবিষাদযোগো নাম প্রথমোঽধ্যাযঃ ||১||

OM tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde arjunaviṣādayogo nāma prathamo.adhyāyaḥ ||1-48||