সঞ্জয উবাচ | তং তথা কৃপযাবিষ্টমশ্রুপূর্ণাকুলেক্ষণম্ | বিষীদন্তমিদং বাক্যমুবাচ মধুসূদনঃ ||২-১||
sañjaya uvāca . taṃ tathā kṛpayāviṣṭamaśrupūrṇākulekṣaṇam . viṣīdantamidaṃ vākyamuvāca madhusūdanaḥ ||2-1||
শ্রীভগবানুবাচ | কুতস্ত্বা কশ্মলমিদং বিষমে সমুপস্থিতম্ | অনার্যজুষ্টমস্বর্গ্যমকীর্তিকরমর্জুন ||২-২||
śrībhagavānuvāca . kutastvā kaśmalamidaṃ viṣame samupasthitam . anāryajuṣṭamasvargyamakīrtikaramarjuna ||2-2||
ক্লৈব্যং মা স্ম গমঃ পার্থ নৈতত্ত্বয্যুপপদ্যতে | ক্ষুদ্রং হৃদযদৌর্বল্যং ত্যক্ত্বোত্তিষ্ঠ পরন্তপ ||২-৩||
klaibyaṃ mā sma gamaḥ pārtha naitattvayyupapadyate . kṣudraṃ hṛdayadaurbalyaṃ tyaktvottiṣṭha parantapa ||2-3||
অর্জুন উবাচ | কথং ভীষ্মমহং সঙ্খ্যে দ্রোণং চ মধুসূদন | ইষুভিঃ প্রতিযোত্স্যামি পূজার্হাবরিসূদন ||২-৪||
arjuna uvāca . kathaṃ bhīṣmamahaṃ saṅkhye droṇaṃ ca madhusūdana . iṣubhiḥ pratiyotsyāmi pūjārhāvarisūdana ||2-4||
গুরূনহত্বা হি মহানুভাবান্ শ্রেযো ভোক্তুং ভৈক্ষ্যমপীহ লোকে | হত্বার্থকামাংস্তু গুরূনিহৈব ভুঞ্জীয ভোগান্ রুধিরপ্রদিগ্ধান্ ||২-৫||
gurūnahatvā hi mahānubhāvān śreyo bhoktuṃ bhaikṣyamapīha loke . hatvārthakāmāṃstu gurūnihaiva bhuñjīya bhogān rudhirapradigdhān ||2-5||
ন চৈতদ্বিদ্মঃ কতরন্নো গরীযো যদ্বা জযেম যদি বা নো জযেযুঃ | যানেব হত্বা ন জিজীবিষামস্- তেঽবস্থিতাঃ প্রমুখে ধার্তরাষ্ট্রাঃ ||২-৬||
na caitadvidmaḥ kataranno garīyo yadvā jayema yadi vā no jayeyuḥ . yāneva hatvā na jijīviṣāmaḥ te.avasthitāḥ pramukhe dhārtarāṣṭrāḥ ||2-6||
কার্পণ্যদোষোপহতস্বভাবঃ পৃচ্ছামি ত্বাং ধর্মসম্মূঢচেতাঃ | যচ্ছ্রেযঃ স্যান্নিশ্চিতং ব্রূহি তন্মে শিষ্যস্তেঽহং শাধি মাং ত্বাং প্রপন্নম্ ||২-৭||
kārpaṇyadoṣopahatasvabhāvaḥ pṛcchāmi tvāṃ dharmasammūḍhacetāḥ . yacchreyaḥ syānniścitaṃ brūhi tanme śiṣyaste.ahaṃ śādhi māṃ tvāṃ prapannam ||2-7||
ন হি প্রপশ্যামি মমাপনুদ্যাদ্ যচ্ছোকমুচ্ছোষণমিন্দ্রিযাণাম্ | অবাপ্য ভূমাবসপত্নমৃদ্ধং রাজ্যং সুরাণামপি চাধিপত্যম্ ||২-৮||
na hi prapaśyāmi mamāpanudyād yacchokamucchoṣaṇamindriyāṇām . avāpya bhūmāvasapatnamṛddhaṃ rājyaṃ surāṇāmapi cādhipatyam ||2-8||
সঞ্জয উবাচ | এবমুক্ত্বা হৃষীকেশং গুডাকেশঃ পরন্তপ | ন যোত্স্য ইতি গোবিন্দমুক্ত্বা তূষ্ণীং বভূব হ ||২-৯||
sañjaya uvāca . evamuktvā hṛṣīkeśaṃ guḍākeśaḥ parantapaḥ . na yotsya iti govindamuktvā tūṣṇīṃ babhūva ha ||2-9||
তমুবাচ হৃষীকেশঃ প্রহসন্নিব ভারত | সেনযোরুভযোর্মধ্যে বিষীদন্তমিদং বচঃ ||২-১০||
tamuvāca hṛṣīkeśaḥ prahasanniva bhārata . senayorubhayormadhye viṣīdantamidaṃ vacaḥ ||2-10||
শ্রীভগবানুবাচ | অশোচ্যানন্বশোচস্ত্বং প্রজ্ঞাবাদাংশ্চ ভাষসে | গতাসূনগতাসূংশ্চ নানুশোচন্তি পণ্ডিতাঃ ||২-১১||
śrībhagavānuvāca . aśocyānanvaśocastvaṃ prajñāvādāṃśca bhāṣase . gatāsūnagatāsūṃśca nānuśocanti paṇḍitāḥ ||2-11||
ন ত্বেবাহং জাতু নাসং ন ত্বং নেমে জনাধিপাঃ | ন চৈব ন ভবিষ্যামঃ সর্বে বযমতঃ পরম্ ||২-১২||
na tvevāhaṃ jātu nāsaṃ na tvaṃ neme janādhipāḥ . na caiva na bhaviṣyāmaḥ sarve vayamataḥ param ||2-12||
দেহিনোঽস্মিন্যথা দেহে কৌমারং যৌবনং জরা | তথা দেহান্তরপ্রাপ্তির্ধীরস্তত্র ন মুহ্যতি ||২-১৩||
dehino.asminyathā dehe kaumāraṃ yauvanaṃ jarā . tathā dehāntaraprāptirdhīrastatra na muhyati ||2-13||
মাত্রাস্পর্শাস্তু কৌন্তেয শীতোষ্ণসুখদুঃখদাঃ | আগমাপাযিনোঽনিত্যাস্তাংস্তিতিক্ষস্ব ভারত ||২-১৪||
mātrāsparśāstu kaunteya śītoṣṇasukhaduḥkhadāḥ . āgamāpāyino.anityāstāṃstitikṣasva bhārata ||2-14||
যং হি ন ব্যথযন্ত্যেতে পুরুষং পুরুষর্ষভ | সমদুঃখসুখং ধীরং সোঽমৃতত্বায কল্পতে ||২-১৫||
yaṃ hi na vyathayantyete puruṣaṃ puruṣarṣabha . samaduḥkhasukhaṃ dhīraṃ so.amṛtatvāya kalpate ||2-15||
নাসতো বিদ্যতে ভাবো নাভাবো বিদ্যতে সতঃ | উভযোরপি দৃষ্টোঽন্তস্ত্বনযোস্তত্ত্বদর্শিভিঃ ||২-১৬||
nāsato vidyate bhāvo nābhāvo vidyate sataḥ . ubhayorapi dṛṣṭo.antastvanayostattvadarśibhiḥ ||2-16||
অবিনাশি তু তদ্বিদ্ধি যেন সর্বমিদং ততম্ | বিনাশমব্যযস্যাস্য ন কশ্চিত্কর্তুমর্হতি ||২-১৭||
avināśi tu tadviddhi yena sarvamidaṃ tatam . vināśamavyayasyāsya na kaścitkartumarhati ||2-17||
অন্তবন্ত ইমে দেহা নিত্যস্যোক্তাঃ শরীরিণঃ | অনাশিনোঽপ্রমেযস্য তস্মাদ্যুধ্যস্ব ভারত ||২-১৮||
antavanta ime dehā nityasyoktāḥ śarīriṇaḥ . anāśino.aprameyasya tasmādyudhyasva bhārata ||2-18||
য এনং বেত্তি হন্তারং যশ্চৈনং মন্যতে হতম্ | উভৌ তৌ ন বিজানীতো নাযং হন্তি ন হন্যতে ||২-১৯||
ya enaṃ vetti hantāraṃ yaścainaṃ manyate hatam ubhau tau na vijānīto nāyaṃ hanti na hanyate ||2-19||
ন জাযতে ম্রিযতে বা কদাচিন্ নাযং ভূত্বা ভবিতা বা ন ভূযঃ | অজো নিত্যঃ শাশ্বতোঽযং পুরাণো ন হন্যতে হন্যমানে শরীরে ||২-২০||
na jāyate mriyate vā kadācin nāyaṃ bhūtvā bhavitā vā na bhūyaḥ . ajo nityaḥ śāśvato.ayaṃ purāṇo na hanyate hanyamāne śarīre ||2-20||
বেদাবিনাশিনং নিত্যং য এনমজমব্যযম্ | কথং স পুরুষঃ পার্থ কং ঘাতযতি হন্তি কম্ ||২-২১||
vedāvināśinaṃ nityaṃ ya enamajamavyayam . kathaṃ sa puruṣaḥ pārtha kaṃ ghātayati hanti kam ||2-21||
বাসাংসি জীর্ণানি যথা বিহায নবানি গৃহ্ণাতি নরোঽপরাণি | তথা শরীরাণি বিহায জীর্ণা- ন্যন্যানি সংযাতি নবানি দেহী ||২-২২||
vāsāṃsi jīrṇāni yathā vihāya navāni gṛhṇāti naro.aparāṇi . tathā śarīrāṇi vihāya jīrṇāni anyāni saṃyāti navāni dehī ||2-22||
নৈনং ছিন্দন্তি শস্ত্রাণি নৈনং দহতি পাবকঃ | ন চৈনং ক্লেদযন্ত্যাপো ন শোষযতি মারুতঃ ||২-২৩||
nainaṃ chindanti śastrāṇi nainaṃ dahati pāvakaḥ . na cainaṃ kledayantyāpo na śoṣayati mārutaḥ ||2-23||
অচ্ছেদ্যোঽযমদাহ্যোঽযমক্লেদ্যোঽশোষ্য এব চ | নিত্যঃ সর্বগতঃ স্থাণুরচলোঽযং সনাতনঃ ||২-২৪||
acchedyo.ayamadāhyo.ayamakledyo.aśoṣya eva ca . nityaḥ sarvagataḥ sthāṇuracalo.ayaṃ sanātanaḥ ||2-24||
অব্যক্তোঽযমচিন্ত্যোঽযমবিকার্যোঽযমুচ্যতে | তস্মাদেবং বিদিত্বৈনং নানুশোচিতুমর্হসি ||২-২৫||
avyakto.ayamacintyo.ayamavikāryo.ayamucyate . tasmādevaṃ viditvainaṃ nānuśocitumarhasi ||2-25||
অথ চৈনং নিত্যজাতং নিত্যং বা মন্যসে মৃতম্ | তথাপি ত্বং মহাবাহো নৈবং শোচিতুমর্হসি ||২-২৬||
atha cainaṃ nityajātaṃ nityaṃ vā manyase mṛtam . tathāpi tvaṃ mahābāho naivaṃ śocitumarhasi ||2-26||
জাতস্য হি ধ্রুবো মৃত্যুর্ধ্রুবং জন্ম মৃতস্য চ | তস্মাদপরিহার্যেঽর্থে ন ত্বং শোচিতুমর্হসি ||২-২৭||
jātasya hi dhruvo mṛtyurdhruvaṃ janma mṛtasya ca . tasmādaparihārye.arthe na tvaṃ śocitumarhasi ||2-27||
অব্যক্তাদীনি ভূতানি ব্যক্তমধ্যানি ভারত | অব্যক্তনিধনান্যেব তত্র কা পরিদেবনা ||২-২৮||
avyaktādīni bhūtāni vyaktamadhyāni bhārata . avyaktanidhanānyeva tatra kā paridevanā ||2-28||
আশ্চর্যবত্পশ্যতি কশ্চিদেন- মাশ্চর্যবদ্বদতি তথৈব চান্যঃ | আশ্চর্যবচ্চৈনমন্যঃ শৃণোতি শ্রুত্বাপ্যেনং বেদ ন চৈব কশ্চিত্ ||২-২৯||
āścaryavatpaśyati kaścidenam āścaryavadvadati tathaiva cānyaḥ . āścaryavaccainamanyaḥ śṛṇoti śrutvāpyenaṃ veda na caiva kaścit ||2-29||
দেহী নিত্যমবধ্যোঽযং দেহে সর্বস্য ভারত | তস্মাত্সর্বাণি ভূতানি ন ত্বং শোচিতুমর্হসি ||২-৩০||
dehī nityamavadhyo.ayaṃ dehe sarvasya bhārata . tasmātsarvāṇi bhūtāni na tvaṃ śocitumarhasi ||2-30||
স্বধর্মমপি চাবেক্ষ্য ন বিকম্পিতুমর্হসি | ধর্ম্যাদ্ধি যুদ্ধাচ্ছ্রেযোঽন্যত্ক্ষত্রিযস্য ন বিদ্যতে ||২-৩১||
svadharmamapi cāvekṣya na vikampitumarhasi . dharmyāddhi yuddhācchreyo.anyatkṣatriyasya na vidyate ||2-31||
যদৃচ্ছযা চোপপন্নং স্বর্গদ্বারমপাবৃতম্ | সুখিনঃ ক্ষত্রিযাঃ পার্থ লভন্তে যুদ্ধমীদৃশম্ ||২-৩২||
yadṛcchayā copapannaṃ svargadvāramapāvṛtam . sukhinaḥ kṣatriyāḥ pārtha labhante yuddhamīdṛśam ||2-32||
অথ চেত্ত্বমিমং ধর্ম্যং সংগ্রামং ন করিষ্যসি | ততঃ স্বধর্মং কীর্তিং চ হিত্বা পাপমবাপ্স্যসি ||২-৩৩||
atha cettvamimaṃ dharmyaṃ saṃgrāmaṃ na kariṣyasi . tataḥ svadharmaṃ kīrtiṃ ca hitvā pāpamavāpsyasi ||2-33||
অকীর্তিং চাপি ভূতানি কথযিষ্যন্তি তেঽব্যযাম্ | সম্ভাবিতস্য চাকীর্তির্মরণাদতিরিচ্যতে ||২-৩৪||
akīrtiṃ cāpi bhūtāni kathayiṣyanti te.avyayām . sambhāvitasya cākīrtirmaraṇādatiricyate ||2-34||
ভযাদ্রণাদুপরতং মংস্যন্তে ত্বাং মহারথাঃ | যেষাং চ ত্বং বহুমতো ভূত্বা যাস্যসি লাঘবম্ ||২-৩৫||
bhayādraṇāduparataṃ maṃsyante tvāṃ mahārathāḥ . yeṣāṃ ca tvaṃ bahumato bhūtvā yāsyasi lāghavam ||2-35||
অবাচ্যবাদাংশ্চ বহূন্বদিষ্যন্তি তবাহিতাঃ | নিন্দন্তস্তব সামর্থ্যং ততো দুঃখতরং নু কিম্ ||২-৩৬||
avācyavādāṃśca bahūnvadiṣyanti tavāhitāḥ . nindantastava sāmarthyaṃ tato duḥkhataraṃ nu kim ||2-36||
হতো বা প্রাপ্স্যসি স্বর্গং জিত্বা বা ভোক্ষ্যসে মহীম্ | তস্মাদুত্তিষ্ঠ কৌন্তেয যুদ্ধায কৃতনিশ্চযঃ ||২-৩৭||
hato vā prāpsyasi svargaṃ jitvā vā bhokṣyase mahīm . tasmāduttiṣṭha kaunteya yuddhāya kṛtaniścayaḥ ||2-37||
সুখদুঃখে সমে কৃত্বা লাভালাভৌ জযাজযৌ | ততো যুদ্ধায যুজ্যস্ব নৈবং পাপমবাপ্স্যসি ||২-৩৮||
sukhaduḥkhe same kṛtvā lābhālābhau jayājayau . tato yuddhāya yujyasva naivaṃ pāpamavāpsyasi ||2-38||
এষা তেঽভিহিতা সাঙ্খ্যে বুদ্ধির্যোগে ত্বিমাং শৃণু | বুদ্ধ্যা যুক্তো যযা পার্থ কর্মবন্ধং প্রহাস্যসি ||২-৩৯||
eṣā te.abhihitā sāṅkhye buddhiryoge tvimāṃ śṛṇu . buddhyā yukto yayā pārtha karmabandhaṃ prahāsyasi ||2-39||
নেহাভিক্রমনাশোঽস্তি প্রত্যবাযো ন বিদ্যতে | স্বল্পমপ্যস্য ধর্মস্য ত্রাযতে মহতো ভযাত্ ||২-৪০||
nehābhikramanāśo.asti pratyavāyo na vidyate . svalpamapyasya dharmasya trāyate mahato bhayāt ||2-40||
ব্যবসাযাত্মিকা বুদ্ধিরেকেহ কুরুনন্দন | বহুশাখা হ্যনন্তাশ্চ বুদ্ধযোঽব্যবসাযিনাম্ ||২-৪১||
vyavasāyātmikā buddhirekeha kurunandana . bahuśākhā hyanantāśca buddhayo.avyavasāyinām ||2-41||
যামিমাং পুষ্পিতাং বাচং প্রবদন্ত্যবিপশ্চিতঃ | বেদবাদরতাঃ পার্থ নান্যদস্তীতি বাদিনঃ ||২-৪২||
yāmimāṃ puṣpitāṃ vācaṃ pravadantyavipaścitaḥ . vedavādaratāḥ pārtha nānyadastīti vādinaḥ ||2-42||
কামাত্মানঃ স্বর্গপরা জন্মকর্মফলপ্রদাম্ | ক্রিযাবিশেষবহুলাং ভোগৈশ্বর্যগতিং প্রতি ||২-৪৩||
kāmātmānaḥ svargaparā janmakarmaphalapradām . kriyāviśeṣabahulāṃ bhogaiśvaryagatiṃ prati ||2-43||
ভোগৈশ্বর্যপ্রসক্তানাং তযাপহৃতচেতসাম্ | ব্যবসাযাত্মিকা বুদ্ধিঃ সমাধৌ ন বিধীযতে ||২-৪৪||
bhogaiśvaryaprasaktānāṃ tayāpahṛtacetasām . vyavasāyātmikā buddhiḥ samādhau na vidhīyate ||2-44||
ত্রৈগুণ্যবিষযা বেদা নিস্ত্রৈগুণ্যো ভবার্জুন | নির্দ্বন্দ্বো নিত্যসত্ত্বস্থো নির্যোগক্ষেম আত্মবান্ ||২-৪৫||
traiguṇyaviṣayā vedā nistraiguṇyo bhavārjuna . nirdvandvo nityasattvastho niryogakṣema ātmavān ||2-45||
যাবানর্থ উদপানে সর্বতঃ সম্প্লুতোদকে | তাবান্সর্বেষু বেদেষু ব্রাহ্মণস্য বিজানতঃ ||২-৪৬||
yāvānartha udapāne sarvataḥ samplutodake . tāvānsarveṣu vedeṣu brāhmaṇasya vijānataḥ ||2-46||
কর্মণ্যেবাধিকারস্তে মা ফলেষু কদাচন | মা কর্মফলহেতুর্ভূর্মা তে সঙ্গোঽস্ত্বকর্মণি ||২-৪৭||
karmaṇyevādhikāraste mā phaleṣu kadācana . mā karmaphalaheturbhūrmā te saṅgo.astvakarmaṇi ||2-47||
যোগস্থঃ কুরু কর্মাণি সঙ্গং ত্যক্ত্বা ধনঞ্জয | সিদ্ধ্যসিদ্ধ্যোঃ সমো ভূত্বা সমত্বং যোগ উচ্যতে ||২-৪৮||
yogasthaḥ kuru karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā dhanañjaya . siddhyasiddhyoḥ samo bhūtvā samatvaṃ yoga ucyate ||2-48||
দূরেণ হ্যবরং কর্ম বুদ্ধিযোগাদ্ধনঞ্জয | বুদ্ধৌ শরণমন্বিচ্ছ কৃপণাঃ ফলহেতবঃ ||২-৪৯||
dūreṇa hyavaraṃ karma buddhiyogāddhanañjaya . buddhau śaraṇamanviccha kṛpaṇāḥ phalahetavaḥ ||2-49||
বুদ্ধিযুক্তো জহাতীহ উভে সুকৃতদুষ্কৃতে | তস্মাদ্যোগায যুজ্যস্ব যোগঃ কর্মসু কৌশলম্ ||২-৫০||
buddhiyukto jahātīha ubhe sukṛtaduṣkṛte . tasmādyogāya yujyasva yogaḥ karmasu kauśalam ||2-50||
কর্মজং বুদ্ধিযুক্তা হি ফলং ত্যক্ত্বা মনীষিণঃ | জন্মবন্ধবিনির্মুক্তাঃ পদং গচ্ছন্ত্যনামযম্ ||২-৫১||
karmajaṃ buddhiyuktā hi phalaṃ tyaktvā manīṣiṇaḥ . janmabandhavinirmuktāḥ padaṃ gacchantyanāmayam ||2-51||
যদা তে মোহকলিলং বুদ্ধির্ব্যতিতরিষ্যতি | তদা গন্তাসি নির্বেদং শ্রোতব্যস্য শ্রুতস্য চ ||২-৫২||
yadā te mohakalilaṃ buddhirvyatitariṣyati . tadā gantāsi nirvedaṃ śrotavyasya śrutasya ca ||2-52||
শ্রুতিবিপ্রতিপন্না তে যদা স্থাস্যতি নিশ্চলা | সমাধাবচলা বুদ্ধিস্তদা যোগমবাপ্স্যসি ||২-৫৩||
śrutivipratipannā te yadā sthāsyati niścalā . samādhāvacalā buddhistadā yogamavāpsyasi ||2-53||
অর্জুন উবাচ | স্থিতপ্রজ্ঞস্য কা ভাষা সমাধিস্থস্য কেশব | স্থিতধীঃ কিং প্রভাষেত কিমাসীত ব্রজেত কিম্ ||২-৫৪||
arjuna uvāca . sthitaprajñasya kā bhāṣā samādhisthasya keśava . sthitadhīḥ kiṃ prabhāṣeta kimāsīta vrajeta kim ||2-54||
শ্রীভগবানুবাচ | প্রজহাতি যদা কামান্সর্বান্পার্থ মনোগতান্ | আত্মন্যেবাত্মনা তুষ্টঃ স্থিতপ্রজ্ঞস্তদোচ্যতে ||২-৫৫||
śrībhagavānuvāca . prajahāti yadā kāmānsarvānpārtha manogatān . ātmanyevātmanā tuṣṭaḥ sthitaprajñastadocyate ||2-55||
দুঃখেষ্বনুদ্বিগ্নমনাঃ সুখেষু বিগতস্পৃহঃ | বীতরাগভযক্রোধঃ স্থিতধীর্মুনিরুচ্যতে ||২-৫৬||
duḥkheṣvanudvignamanāḥ sukheṣu vigataspṛhaḥ . vītarāgabhayakrodhaḥ sthitadhīrmunirucyate ||2-56||
যঃ সর্বত্রানভিস্নেহস্তত্তত্প্রাপ্য শুভাশুভম্ | নাভিনন্দতি ন দ্বেষ্টি তস্য প্রজ্ঞা প্রতিষ্ঠিতা ||২-৫৭||
yaḥ sarvatrānabhisnehastattatprāpya śubhāśubham . nābhinandati na dveṣṭi tasya prajñā pratiṣṭhitā ||2-57||
যদা সংহরতে চাযং কূর্মোঽঙ্গানীব সর্বশঃ | ইন্দ্রিযাণীন্দ্রিযার্থেভ্যস্তস্য প্রজ্ঞা প্রতিষ্ঠিতা ||২-৫৮||
yadā saṃharate cāyaṃ kūrmo.aṅgānīva sarvaśaḥ . indriyāṇīndriyārthebhyastasya prajñā pratiṣṭhitā ||2-58||
বিষযা বিনিবর্তন্তে নিরাহারস্য দেহিনঃ | রসবর্জং রসোঽপ্যস্য পরং দৃষ্ট্বা নিবর্ততে ||২-৫৯||
viṣayā vinivartante nirāhārasya dehinaḥ . rasavarjaṃ raso.apyasya paraṃ dṛṣṭvā nivartate ||2-59||
যততো হ্যপি কৌন্তেয পুরুষস্য বিপশ্চিতঃ | ইন্দ্রিযাণি প্রমাথীনি হরন্তি প্রসভং মনঃ ||২-৬০||
yatato hyapi kaunteya puruṣasya vipaścitaḥ . indriyāṇi pramāthīni haranti prasabhaṃ manaḥ ||2-60||
তানি সর্বাণি সংযম্য যুক্ত আসীত মত্পরঃ | বশে হি যস্যেন্দ্রিযাণি তস্য প্রজ্ঞা প্রতিষ্ঠিতা ||২-৬১||
tāni sarvāṇi saṃyamya yukta āsīta matparaḥ . vaśe hi yasyendriyāṇi tasya prajñā pratiṣṭhitā ||2-61||
ধ্যাযতো বিষযান্পুংসঃ সঙ্গস্তেষূপজাযতে | সঙ্গাত্সঞ্জাযতে কামঃ কামাত্ক্রোধোঽভিজাযতে ||২-৬২||
dhyāyato viṣayānpuṃsaḥ saṅgasteṣūpajāyate . saṅgātsañjāyate kāmaḥ kāmātkrodho.abhijāyate ||2-62||
ক্রোধাদ্ভবতি সম্মোহঃ সম্মোহাত্স্মৃতিবিভ্রমঃ | স্মৃতিভ্রংশাদ্ বুদ্ধিনাশো বুদ্ধিনাশাত্প্রণশ্যতি ||২-৬৩||
krodhādbhavati sammohaḥ sammohātsmṛtivibhramaḥ . smṛtibhraṃśād buddhināśo buddhināśātpraṇaśyati ||2-63||
রাগদ্বেষবিমুক্তৈস্তু বিষযানিন্দ্রিযৈশ্চরন্ | (or বিযুক্তৈস্তু) আত্মবশ্যৈর্বিধেযাত্মা প্রসাদমধিগচ্ছতি ||২-৬৪||
rāgadveṣavimuktaistu viṣayānindriyaiścaran . orviyuktaistu ātmavaśyairvidheyātmā prasādamadhigacchati ||2-64||
প্রসাদে সর্বদুঃখানাং হানিরস্যোপজাযতে | প্রসন্নচেতসো হ্যাশু বুদ্ধিঃ পর্যবতিষ্ঠতে ||২-৬৫||
prasāde sarvaduḥkhānāṃ hānirasyopajāyate . prasannacetaso hyāśu buddhiḥ paryavatiṣṭhate ||2-65||
নাস্তি বুদ্ধিরযুক্তস্য ন চাযুক্তস্য ভাবনা | ন চাভাবযতঃ শান্তিরশান্তস্য কুতঃ সুখম্ ||২-৬৬||
nāsti buddhirayuktasya na cāyuktasya bhāvanā . na cābhāvayataḥ śāntiraśāntasya kutaḥ sukham ||2-66||
ইন্দ্রিযাণাং হি চরতাং যন্মনোঽনুবিধীযতে | তদস্য হরতি প্রজ্ঞাং বাযুর্নাবমিবাম্ভসি ||২-৬৭||
indriyāṇāṃ hi caratāṃ yanmano.anuvidhīyate . tadasya harati prajñāṃ vāyurnāvamivāmbhasi ||2-67||
তস্মাদ্যস্য মহাবাহো নিগৃহীতানি সর্বশঃ | ইন্দ্রিযাণীন্দ্রিযার্থেভ্যস্তস্য প্রজ্ঞা প্রতিষ্ঠিতা ||২-৬৮||
tasmādyasya mahābāho nigṛhītāni sarvaśaḥ . indriyāṇīndriyārthebhyastasya prajñā pratiṣṭhitā ||2-68||
যা নিশা সর্বভূতানাং তস্যাং জাগর্তি সংযমী | যস্যাং জাগ্রতি ভূতানি সা নিশা পশ্যতো মুনেঃ ||২-৬৯||
yā niśā sarvabhūtānāṃ tasyāṃ jāgarti saṃyamī . yasyāṃ jāgrati bhūtāni sā niśā paśyato muneḥ ||2-69||
আপূর্যমাণমচলপ্রতিষ্ঠং সমুদ্রমাপঃ প্রবিশন্তি যদ্বত্ | তদ্বত্কামা যং প্রবিশন্তি সর্বে স শান্তিমাপ্নোতি ন কামকামী ||২-৭০||
āpūryamāṇamacalapratiṣṭhaṃ samudramāpaḥ praviśanti yadvat . tadvatkāmā yaṃ praviśanti sarve sa śāntimāpnoti na kāmakāmī ||2-70||
বিহায কামান্যঃ সর্বান্পুমাংশ্চরতি নিঃস্পৃহঃ | নির্মমো নিরহঙ্কারঃ স শান্তিমধিগচ্ছতি ||২-৭১||
vihāya kāmānyaḥ sarvānpumāṃścarati niḥspṛhaḥ . nirmamo nirahaṅkāraḥ sa śāntimadhigacchati ||2-71||
এষা ব্রাহ্মী স্থিতিঃ পার্থ নৈনাং প্রাপ্য বিমুহ্যতি | স্থিত্বাস্যামন্তকালেঽপি ব্রহ্মনির্বাণমৃচ্ছতি ||২-৭২||
eṣā brāhmī sthitiḥ pārtha naināṃ prāpya vimuhyati . sthitvāsyāmantakāle.api brahmanirvāṇamṛcchati ||2-72||
ওঁ তত্সদিতি শ্রীমদ্ভগবদ্গীতাসূপনিষত্সু ব্রহ্মবিদ্যাযাং যোগশাস্ত্রে শ্রীকৃষ্ণার্জুনসংবাদে সাঙ্খ্যযোগো নাম দ্বিতীযোঽধ্যাযঃ ||২||
OM tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde sāṅkhyayogo nāma dvitīyo.adhyāyaḥ ||2-73||