บท 13
Verse 1
อรฺชุน อุวาจ | ปฺรกฺฤติํ ปุรุษํ จไว กฺษเตฺรํ กฺษเตฺรชฺญมเว จ | เอตทฺวเทิตุมิจฺฉามิ ชฺญานํ ชฺญเยํ จ กเศว ||๑๓-๑||
arjuna uvāca . prakṛtiṃ puruṣaṃ caiva kṣetraṃ kṣetrajñameva ca . etadveditumicchāmi jñānaṃ jñeyaṃ ca keśava ||13-1||
Verse 2
ศฺรีภควานุวาจ | อิทํ ศรีรํ กเานฺตเย กฺษเตฺรมิตฺยภิธียตเ | เอตทฺยโ วเตฺติ ตํ ปฺราหุห์ กฺษเตฺรชฺญ อิติ ตทฺวิทห์ ||๑๓-๒||
śrībhagavānuvāca . idaṃ śarīraṃ kaunteya kṣetramityabhidhīyate . etadyo vetti taṃ prāhuḥ kṣetrajña iti tadvidaḥ ||13-2||
Verse 3
กฺษเตฺรชฺญํ จาปิ มาํ วิทฺธิ สรฺวกฺษเตฺรเษุ ภารต | กฺษเตฺรกฺษเตฺรชฺญยโรฺชฺญานํ ยตฺตชฺชฺญานํ มตํ มม ||๑๓-๓||
kṣetrajñaṃ cāpi māṃ viddhi sarvakṣetreṣu bhārata . kṣetrakṣetrajñayorjñānaṃ yattajjñānaṃ mataṃ mama ||13-3||
Verse 4
ตตฺกฺษเตฺรํ ยจฺจ ยาทฺฤกฺจ ยทฺวิการิ ยตศฺจ ยตฺ | ส จ ยโ ยตฺปฺรภาวศฺจ ตตฺสมาสเน มเ ศฺฤณุ ||๑๓-๔||
tatkṣetraṃ yacca yādṛkca yadvikāri yataśca yat . sa ca yo yatprabhāvaśca tatsamāsena me śṛṇu ||13-4||
Verse 5
ฤษิภิรฺพหุธา คีตํ ฉนฺทโภิรฺวิวิธไห์ ปฺฤถกฺ | พฺรหฺมสูตฺรปทไศฺจไว หเตุมทฺภิรฺวินิศฺจิตไห์ ||๑๓-๕||
ṛṣibhirbahudhā gītaṃ chandobhirvividhaiḥ pṛthak . brahmasūtrapadaiścaiva hetumadbhirviniścitaiḥ ||13-5||
Verse 6
มหาภูตานฺยหํการโ พุทฺธิรวฺยกฺตมเว จ | อินฺทฺริยาณิ ทศไกํ จ ปญฺจ จเนฺทฺริยคโจราห์ ||๑๓-๖||
mahābhūtānyahaṃkāro buddhiravyaktameva ca . indriyāṇi daśaikaṃ ca pañca cendriyagocarāḥ ||13-6||
Verse 7
อิจฺฉา ทฺวเษห์ สุขํ ทุห์ขํ สํฆาตศฺจเตนา ธฺฤติห์ | เอตตฺกฺษเตฺรํ สมาสเน สวิการมุทาหฺฤตมฺ ||๑๓-๗||
icchā dveṣaḥ sukhaṃ duḥkhaṃ saṃghātaścetanā dhṛtiḥ . etatkṣetraṃ samāsena savikāramudāhṛtam ||13-7||
Verse 8
อมานิตฺวมทมฺภิตฺวมหิํสา กฺษานฺติรารฺชวมฺ | อาจารฺยโปาสนํ ศเาจํ สฺถไรฺยมาตฺมวินิคฺรหห์ ||๑๓-๘||
amānitvamadambhitvamahiṃsā kṣāntirārjavam . ācāryopāsanaṃ śaucaṃ sthairyamātmavinigrahaḥ ||13-8||
Verse 9
อินฺทฺริยารฺถเษุ วไราคฺยมนหํการ เอว จ | ชนฺมมฺฤตฺยุชราวฺยาธิทุห์ขทโษานุทรฺศนมฺ ||๑๓-๙||
indriyārtheṣu vairāgyamanahaṃkāra eva ca . janmamṛtyujarāvyādhiduḥkhadoṣānudarśanam ||13-9||
Verse 10
อสกฺติรนภิษฺวงฺคห์ ปุตฺรทารคฺฤหาทิษุ | นิตฺยํ จ สมจิตฺตตฺวมิษฺฏานิษฺฏโปปตฺติษุ ||๑๓-๑๐||
asaktiranabhiṣvaṅgaḥ putradāragṛhādiṣu . nityaṃ ca samacittatvamiṣṭāniṣṭopapattiṣu ||13-10||
Verse 11
มยิ จานนฺยยโคเน ภกฺติรวฺยภิจาริณี | วิวิกฺตทเศสเวิตฺวมรติรฺชนสํสทิ ||๑๓-๑๑||
mayi cānanyayogena bhaktiravyabhicāriṇī . viviktadeśasevitvamaratirjanasaṃsadi ||13-11||
Verse 12
อธฺยาตฺมชฺญานนิตฺยตฺวํ ตตฺตฺวชฺญานารฺถทรฺศนมฺ | เอตชฺชฺญานมิติ ปฺรโกฺตมชฺญานํ ยทตโ'นฺยถา ||๑๓-๑๒||
adhyātmajñānanityatvaṃ tattvajñānārthadarśanam . etajjñānamiti proktamajñānaṃ yadato.anyathā ||13-12||
Verse 13
ชฺญเยํ ยตฺตตฺปฺรวกฺษฺยามิ ยชฺชฺญาตฺวามฺฤตมศฺนุตเ | อนาทิมตฺปรํ พฺรหฺม น สตฺตนฺนาสทุจฺยตเ ||๑๓-๑๓||
jñeyaṃ yattatpravakṣyāmi yajjñātvāmṛtamaśnute . anādi matparaṃ brahma na sattannāsaducyate ||13-13||
Verse 14
สรฺวตห์ ปาณิปาทํ ตตฺสรฺวตโ'กฺษิศิรโมุขมฺ | สรฺวตห์ ศฺรุติมลฺลโกเ สรฺวมาวฺฤตฺย ติษฺฐติ ||๑๓-๑๔||
sarvataḥ pāṇipādaṃ tatsarvato.akṣiśiromukham . sarvataḥ śrutimalloke sarvamāvṛtya tiṣṭhati ||13-14||
Verse 15
สรฺวเนฺทฺริยคุณาภาสํ สรฺวเนฺทฺริยวิวรฺชิตมฺ | อสกฺตํ สรฺวภฺฤจฺจไว นิรฺคุณํ คุณภโกฺตฺฤ จ ||๑๓-๑๕||
sarvendriyaguṇābhāsaṃ sarvendriyavivarjitam . asaktaṃ sarvabhṛccaiva nirguṇaṃ guṇabhoktṛ ca ||13-15||
Verse 16
พหิรนฺตศฺจ ภูตานามจรํ จรมเว จ | สูกฺษฺมตฺวาตฺตทวิชฺญเยํ ทูรสฺถํ จานฺติกเ จ ตตฺ ||๑๓-๑๖||
bahirantaśca bhūtānāmacaraṃ carameva ca . sūkṣmatvāttadavijñeyaṃ dūrasthaṃ cāntike ca tat ||13-16||
Verse 17
อวิภกฺตํ จ ภูตเษุ วิภกฺตมิว จ สฺถิตมฺ | ภูตภรฺตฺฤ จ ตชฺชฺญเยํ คฺรสิษฺณุ ปฺรภวิษฺณุ จ ||๑๓-๑๗||
avibhaktaṃ ca bhūteṣu vibhaktamiva ca sthitam . bhūtabhartṛ ca tajjñeyaṃ grasiṣṇu prabhaviṣṇu ca ||13-17||
Verse 18
ชฺยโติษามปิ ตชฺชฺยโติสฺตมสห์ ปรมุจฺยตเ | ชฺญานํ ชฺญเยํ ชฺญานคมฺยํ หฺฤทิ สรฺวสฺย วิษฺฐิตมฺ ||๑๓-๑๘||
jyotiṣāmapi tajjyotistamasaḥ paramucyate . jñānaṃ jñeyaṃ jñānagamyaṃ hṛdi sarvasya viṣṭhitam ||13-18||
Verse 19
อิติ กฺษเตฺรํ ตถา ชฺญานํ ชฺญเยํ จโกฺตํ สมาสตห์ | มทฺภกฺต เอตทฺวิชฺญาย มทฺภาวายโปปทฺยตเ ||๑๓-๑๙||
iti kṣetraṃ tathā jñānaṃ jñeyaṃ coktaṃ samāsataḥ . madbhakta etadvijñāya madbhāvāyopapadyate ||13-19||
Verse 20
ปฺรกฺฤติํ ปุรุษํ จไว วิทฺธฺยนาที อุภาวปิ | วิการาํศฺจ คุณาํศฺจไว วิทฺธิ ปฺรกฺฤติสมฺภวานฺ ||๑๓-๒๐||
prakṛtiṃ puruṣaṃ caiva viddhyanādi ubhāvapi . vikārāṃśca guṇāṃścaiva viddhi prakṛtisambhavān ||13-20||
Verse 21
การฺยการณกรฺตฺฤตฺวเ หเตุห์ ปฺรกฺฤติรุจฺยตเ | ปุรุษห์ สุขทุห์ขานาํ ภโกฺตฺฤตฺวเ หเตุรุจฺยตเ ||๑๓-๒๑||
kāryakāraṇakartṛtve hetuḥ prakṛtirucyate . puruṣaḥ sukhaduḥkhānāṃ bhoktṛtve heturucyate ||13-21||
Verse 22
ปุรุษห์ ปฺรกฺฤติสฺถโ หิ ภุงฺกฺตเ ปฺรกฺฤติชานฺคุณานฺ | การณํ คุณสงฺคโ'สฺย สทสทฺยโนิชนฺมสุ ||๑๓-๒๒||
puruṣaḥ prakṛtistho hi bhuṅkte prakṛtijānguṇān . kāraṇaṃ guṇasaṅgo.asya sadasadyonijanmasu ||13-22||
Verse 23
อุปทฺรษฺฏานุมนฺตา จ ภรฺตา ภโกฺตา มหเศฺวรห์ | ปรมาตฺมเติ จาปฺยุกฺตโ ทเหเ'สฺมินฺปุรุษห์ ปรห์ ||๑๓-๒๓||
upadraṣṭānumantā ca bhartā bhoktā maheśvaraḥ . paramātmeti cāpyukto dehe.asminpuruṣaḥ paraḥ ||13-23||
Verse 24
ย เอวํ วเตฺติ ปุรุษํ ปฺรกฺฤติํ จ คุณไห์ สห | สรฺวถา วรฺตมานโ'ปิ น ส ภูยโ'ภิชายตเ ||๑๓-๒๔||
ya evaṃ vetti puruṣaṃ prakṛtiṃ ca guṇaiḥ saha . sarvathā vartamāno.api na sa bhūyo.abhijāyate ||13-24||
Verse 25
ธฺยานเนาตฺมนิ ปศฺยนฺติ กเจิทาตฺมานมาตฺมนา | อนฺยเ สางฺขฺยเน ยโคเน กรฺมยโคเน จาปรเ ||๑๓-๒๕||
dhyānenātmani paśyanti kecidātmānamātmanā . anye sāṅkhyena yogena karmayogena cāpare ||13-25||
Verse 26
อนฺยเ ตฺวเวมชานนฺตห์ ศฺรุตฺวานฺยเภฺย อุปาสตเ | ตเ'ปิ จาติตรนฺตฺยเว มฺฤตฺยุํ ศฺรุติปรายณาห์ ||๑๓-๒๖||
anye tvevamajānantaḥ śrutvānyebhya upāsate . te.api cātitarantyeva mṛtyuṃ śrutiparāyaṇāḥ ||13-26||
Verse 27
ยาวตฺสญฺชายตเ กิญฺจิตฺสตฺตฺวํ สฺถาวรชงฺคมมฺ | กฺษเตฺรกฺษเตฺรชฺญสํยโคาตฺตทฺวิทฺธิ ภรตรฺษภ ||๑๓-๒๗||
yāvatsañjāyate kiñcitsattvaṃ sthāvarajaṅgamam . kṣetrakṣetrajñasaṃyogāttadviddhi bharatarṣabha ||13-27||
Verse 28
สมํ สรฺวเษุ ภูตเษุ ติษฺฐนฺตํ ปรมเศฺวรมฺ | วินศฺยตฺสฺววินศฺยนฺตํ ยห์ ปศฺยติ ส ปศฺยติ ||๑๓-๒๘||
samaṃ sarveṣu bhūteṣu tiṣṭhantaṃ parameśvaram . vinaśyatsvavinaśyantaṃ yaḥ paśyati sa paśyati ||13-28||
Verse 29
สมํ ปศฺยนฺหิ สรฺวตฺร สมวสฺถิตมีศฺวรมฺ | น หินสฺตฺยาตฺมนาตฺมานํ ตตโ ยาติ ปราํ คติมฺ ||๑๓-๒๙||
samaṃ paśyanhi sarvatra samavasthitamīśvaram . na hinastyātmanātmānaṃ tato yāti parāṃ gatim ||13-29||
Verse 30
ปฺรกฺฤตฺยไว จ กรฺมาณิ กฺริยมาณานิ สรฺวศห์ | ยห์ ปศฺยติ ตถาตฺมานมกรฺตารํ ส ปศฺยติ ||๑๓-๓๐||
prakṛtyaiva ca karmāṇi kriyamāṇāni sarvaśaḥ . yaḥ paśyati tathātmānamakartāraṃ sa paśyati ||13-30||
Verse 31
ยทา ภูตปฺฤถคฺภาวมเกสฺถมนุปศฺยติ | ตต เอว จ วิสฺตารํ พฺรหฺม สมฺปทฺยตเ ตทา ||๑๓-๓๑||
yadā bhūtapṛthagbhāvamekasthamanupaśyati . tata eva ca vistāraṃ brahma sampadyate tadā ||13-31||
Verse 32
อนาทิตฺวานฺนิรฺคุณตฺวาตฺปรมาตฺมายมวฺยยห์ | ศรีรสฺถโ'ปิ กเานฺตเย น กรโติ น ลิปฺยตเ ||๑๓-๓๒||
anāditvānnirguṇatvātparamātmāyamavyayaḥ . śarīrastho.api kaunteya na karoti na lipyate ||13-32||
Verse 33
ยถา สรฺวคตํ สเากฺษฺมฺยาทากาศํ นโปลิปฺยตเ | สรฺวตฺราวสฺถิตโ ทเหเ ตถาตฺมา นโปลิปฺยตเ ||๑๓-๓๓||
yathā sarvagataṃ saukṣmyādākāśaṃ nopalipyate . sarvatrāvasthito dehe tathātmā nopalipyate ||13-33||
Verse 34
ยถา ปฺรกาศยตฺยเกห์ กฺฤตฺสฺนํ ลโกมิมํ รวิห์ | กฺษเตฺรํ กฺษเตฺรี ตถา กฺฤตฺสฺนํ ปฺรกาศยติ ภารต ||๑๓-๓๔||
yathā prakāśayatyekaḥ kṛtsnaṃ lokamimaṃ raviḥ . kṣetraṃ kṣetrī tathā kṛtsnaṃ prakāśayati bhārata ||13-34||
Verse 35
กฺษเตฺรกฺษเตฺรชฺญยโรเวมนฺตรํ ชฺญานจกฺษุษา | ภูตปฺรกฺฤติมโกฺษํ จ ยเ วิทุรฺยานฺติ ตเ ปรมฺ ||๑๓-๓๕||
kṣetrakṣetrajñayorevamantaraṃ jñānacakṣuṣā . bhūtaprakṛtimokṣaṃ ca ye viduryānti te param ||13-35||
Verse 36
โอํ ตตฺสทิติ ศฺรีมทฺภควทฺคีตาสูปนิษตฺสุ พฺรหฺมวิทฺยายาํ ยโคศาสฺตฺรเ ศฺรีกฺฤษฺณารฺชุนสํวาทเ กฺษเตฺรกฺษเตฺรชฺญวิภาคยโคโ นาม ตฺรยโทศโ'ธฺยายห์ ||๑๓||
OM tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde kṣetrakṣetrajñavibhāgayogo nāma trayodaśo.adhyāyaḥ ||13-36||