Language

บท 2

Verse 1

สญฺชย อุวาจ | ตํ ตถา กฺฤปยาวิษฺฏมศฺรุปูรฺณากุลเกฺษณมฺ | วิษีทนฺตมิทํ วากฺยมุวาจ มธุสูทนห์ ||๒-๑||

sañjaya uvāca . taṃ tathā kṛpayāviṣṭamaśrupūrṇākulekṣaṇam . viṣīdantamidaṃ vākyamuvāca madhusūdanaḥ ||2-1||

Verse 2

ศฺรีภควานุวาจ | กุตสฺตฺวา กศฺมลมิทํ วิษมเ สมุปสฺถิตมฺ | อนารฺยชุษฺฏมสฺวรฺคฺยมกีรฺติกรมรฺชุน ||๒-๒||

śrībhagavānuvāca . kutastvā kaśmalamidaṃ viṣame samupasthitam . anāryajuṣṭamasvargyamakīrtikaramarjuna ||2-2||

Verse 3

กฺลไพฺยํ มา สฺม คมห์ ปารฺถ นไตตฺตฺวยฺยุปปทฺยตเ | กฺษุทฺรํ หฺฤทยทเารฺพลฺยํ ตฺยกฺตฺวโตฺติษฺฐ ปรนฺตป ||๒-๓||

klaibyaṃ mā sma gamaḥ pārtha naitattvayyupapadyate . kṣudraṃ hṛdayadaurbalyaṃ tyaktvottiṣṭha parantapa ||2-3||

Verse 4

อรฺชุน อุวาจ | กถํ ภีษฺมมหํ สงฺขฺยเ ทฺรโณํ จ มธุสูทน | อิษุภิห์ ปฺรติยโตฺสฺยามิ ปูชารฺหาวริสูทน ||๒-๔||

arjuna uvāca . kathaṃ bhīṣmamahaṃ saṅkhye droṇaṃ ca madhusūdana . iṣubhiḥ pratiyotsyāmi pūjārhāvarisūdana ||2-4||

Verse 5

คุรูนหตฺวา หิ มหานุภาวานฺ ศฺรเยโ ภโกฺตุํ ภไกฺษฺยมปีห ลโกเ | หตฺวารฺถกามาํสฺตุ คุรูนิหไว ภุญฺชีย ภโคานฺ รุธิรปฺรทิคฺธานฺ ||๒-๕||

gurūnahatvā hi mahānubhāvān śreyo bhoktuṃ bhaikṣyamapīha loke . hatvārthakāmāṃstu gurūnihaiva bhuñjīya bhogān rudhirapradigdhān ||2-5||

Verse 6

น จไตทฺวิทฺมห์ กตรนฺนโ ครียโ ยทฺวา ชยเม ยทิ วา นโ ชยเยุห์ | ยานเว หตฺวา น ชิชีวิษามสฺ- ตเ'วสฺถิตาห์ ปฺรมุขเ ธารฺตราษฺฏฺราห์ ||๒-๖||

na caitadvidmaḥ kataranno garīyo yadvā jayema yadi vā no jayeyuḥ . yāneva hatvā na jijīviṣāmaḥ te.avasthitāḥ pramukhe dhārtarāṣṭrāḥ ||2-6||

Verse 7

การฺปณฺยทโษโปหตสฺวภาวห์ ปฺฤจฺฉามิ ตฺวาํ ธรฺมสมฺมูฒจเตาห์ | ยจฺฉฺรเยห์ สฺยานฺนิศฺจิตํ พฺรูหิ ตนฺมเ ศิษฺยสฺตเ'หํ ศาธิ มาํ ตฺวาํ ปฺรปนฺนมฺ ||๒-๗||

kārpaṇyadoṣopahatasvabhāvaḥ pṛcchāmi tvāṃ dharmasammūḍhacetāḥ . yacchreyaḥ syānniścitaṃ brūhi tanme śiṣyaste.ahaṃ śādhi māṃ tvāṃ prapannam ||2-7||

Verse 8

น หิ ปฺรปศฺยามิ มมาปนุทฺยาทฺ ยจฺฉโกมุจฺฉโษณมินฺทฺริยาณามฺ | อวาปฺย ภูมาวสปตฺนมฺฤทฺธํ ราชฺยํ สุราณามปิ จาธิปตฺยมฺ ||๒-๘||

na hi prapaśyāmi mamāpanudyād yacchokamucchoṣaṇamindriyāṇām . avāpya bhūmāvasapatnamṛddhaṃ rājyaṃ surāṇāmapi cādhipatyam ||2-8||

Verse 9

สญฺชย อุวาจ | เอวมุกฺตฺวา หฺฤษีกเศํ คุฑากเศห์ ปรนฺตป | น ยโตฺสฺย อิติ คโวินฺทมุกฺตฺวา ตูษฺณีํ พภูว ห ||๒-๙||

sañjaya uvāca . evamuktvā hṛṣīkeśaṃ guḍākeśaḥ parantapaḥ . na yotsya iti govindamuktvā tūṣṇīṃ babhūva ha ||2-9||

Verse 10

ตมุวาจ หฺฤษีกเศห์ ปฺรหสนฺนิว ภารต | สเนยโรุภยโรฺมธฺยเ วิษีทนฺตมิทํ วจห์ ||๒-๑๐||

tamuvāca hṛṣīkeśaḥ prahasanniva bhārata . senayorubhayormadhye viṣīdantamidaṃ vacaḥ ||2-10||

Verse 11

ศฺรีภควานุวาจ | อศโจฺยานนฺวศโจสฺตฺวํ ปฺรชฺญาวาทาํศฺจ ภาษสเ | คตาสูนคตาสูํศฺจ นานุศโจนฺติ ปณฺฑิตาห์ ||๒-๑๑||

śrībhagavānuvāca . aśocyānanvaśocastvaṃ prajñāvādāṃśca bhāṣase . gatāsūnagatāsūṃśca nānuśocanti paṇḍitāḥ ||2-11||

Verse 12

น ตฺวเวาหํ ชาตุ นาสํ น ตฺวํ นเมเ ชนาธิปาห์ | น จไว น ภวิษฺยามห์ สรฺวเ วยมตห์ ปรมฺ ||๒-๑๒||

na tvevāhaṃ jātu nāsaṃ na tvaṃ neme janādhipāḥ . na caiva na bhaviṣyāmaḥ sarve vayamataḥ param ||2-12||

Verse 13

ทเหินโ'สฺมินฺยถา ทเหเ กเามารํ ยเาวนํ ชรา | ตถา ทเหานฺตรปฺราปฺติรฺธีรสฺตตฺร น มุหฺยติ ||๒-๑๓||

dehino.asminyathā dehe kaumāraṃ yauvanaṃ jarā . tathā dehāntaraprāptirdhīrastatra na muhyati ||2-13||

Verse 14

มาตฺราสฺปรฺศาสฺตุ กเานฺตเย ศีตโษฺณสุขทุห์ขทาห์ | อาคมาปายินโ'นิตฺยาสฺตาํสฺติติกฺษสฺว ภารต ||๒-๑๔||

mātrāsparśāstu kaunteya śītoṣṇasukhaduḥkhadāḥ . āgamāpāyino.anityāstāṃstitikṣasva bhārata ||2-14||

Verse 15

ยํ หิ น วฺยถยนฺตฺยเตเ ปุรุษํ ปุรุษรฺษภ | สมทุห์ขสุขํ ธีรํ สโ'มฺฤตตฺวาย กลฺปตเ ||๒-๑๕||

yaṃ hi na vyathayantyete puruṣaṃ puruṣarṣabha . samaduḥkhasukhaṃ dhīraṃ so.amṛtatvāya kalpate ||2-15||

Verse 16

นาสตโ วิทฺยตเ ภาวโ นาภาวโ วิทฺยตเ สตห์ | อุภยโรปิ ทฺฤษฺฏโ'นฺตสฺตฺวนยโสฺตตฺตฺวทรฺศิภิห์ ||๒-๑๖||

nāsato vidyate bhāvo nābhāvo vidyate sataḥ . ubhayorapi dṛṣṭo.antastvanayostattvadarśibhiḥ ||2-16||

Verse 17

อวินาศิ ตุ ตทฺวิทฺธิ ยเน สรฺวมิทํ ตตมฺ | วินาศมวฺยยสฺยาสฺย น กศฺจิตฺกรฺตุมรฺหติ ||๒-๑๗||

avināśi tu tadviddhi yena sarvamidaṃ tatam . vināśamavyayasyāsya na kaścitkartumarhati ||2-17||

Verse 18

อนฺตวนฺต อิมเ ทเหา นิตฺยสฺยโกฺตาห์ ศรีริณห์ | อนาศินโ'ปฺรมเยสฺย ตสฺมาทฺยุธฺยสฺว ภารต ||๒-๑๘||

antavanta ime dehā nityasyoktāḥ śarīriṇaḥ . anāśino.aprameyasya tasmādyudhyasva bhārata ||2-18||

Verse 19

ย เอนํ วเตฺติ หนฺตารํ ยศฺจไนํ มนฺยตเ หตมฺ | อุภเา ตเา น วิชานีตโ นายํ หนฺติ น หนฺยตเ ||๒-๑๙||

ya enaṃ vetti hantāraṃ yaścainaṃ manyate hatam ubhau tau na vijānīto nāyaṃ hanti na hanyate ||2-19||

Verse 20

น ชายตเ มฺริยตเ วา กทาจินฺ นายํ ภูตฺวา ภวิตา วา น ภูยห์ | อชโ นิตฺยห์ ศาศฺวตโ'ยํ ปุราณโ น หนฺยตเ หนฺยมานเ ศรีรเ ||๒-๒๐||

na jāyate mriyate vā kadācin nāyaṃ bhūtvā bhavitā vā na bhūyaḥ . ajo nityaḥ śāśvato.ayaṃ purāṇo na hanyate hanyamāne śarīre ||2-20||

Verse 21

วเทาวินาศินํ นิตฺยํ ย เอนมชมวฺยยมฺ | กถํ ส ปุรุษห์ ปารฺถ กํ ฆาตยติ หนฺติ กมฺ ||๒-๒๑||

vedāvināśinaṃ nityaṃ ya enamajamavyayam . kathaṃ sa puruṣaḥ pārtha kaṃ ghātayati hanti kam ||2-21||

Verse 22

วาสาํสิ ชีรฺณานิ ยถา วิหาย นวานิ คฺฤหฺณาติ นรโ'ปราณิ | ตถา ศรีราณิ วิหาย ชีรฺณา- นฺยนฺยานิ สํยาติ นวานิ ทเหี ||๒-๒๒||

vāsāṃsi jīrṇāni yathā vihāya navāni gṛhṇāti naro.aparāṇi . tathā śarīrāṇi vihāya jīrṇāni anyāni saṃyāti navāni dehī ||2-22||

Verse 23

นไนํ ฉินฺทนฺติ ศสฺตฺราณิ นไนํ ทหติ ปาวกห์ | น จไนํ กฺลเทยนฺตฺยาปโ น ศโษยติ มารุตห์ ||๒-๒๓||

nainaṃ chindanti śastrāṇi nainaṃ dahati pāvakaḥ . na cainaṃ kledayantyāpo na śoṣayati mārutaḥ ||2-23||

Verse 24

อจฺฉเทฺยโ'ยมทาหฺยโ'ยมกฺลเทฺยโ'ศโษฺย เอว จ | นิตฺยห์ สรฺวคตห์ สฺถาณุรจลโ'ยํ สนาตนห์ ||๒-๒๔||

acchedyo.ayamadāhyo.ayamakledyo.aśoṣya eva ca . nityaḥ sarvagataḥ sthāṇuracalo.ayaṃ sanātanaḥ ||2-24||

Verse 25

อวฺยกฺตโ'ยมจินฺตฺยโ'ยมวิการฺยโ'ยมุจฺยตเ | ตสฺมาทเวํ วิทิตฺวไนํ นานุศโจิตุมรฺหสิ ||๒-๒๕||

avyakto.ayamacintyo.ayamavikāryo.ayamucyate . tasmādevaṃ viditvainaṃ nānuśocitumarhasi ||2-25||

Verse 26

อถ จไนํ นิตฺยชาตํ นิตฺยํ วา มนฺยสเ มฺฤตมฺ | ตถาปิ ตฺวํ มหาพาหโ นไวํ ศโจิตุมรฺหสิ ||๒-๒๖||

atha cainaṃ nityajātaṃ nityaṃ vā manyase mṛtam . tathāpi tvaṃ mahābāho naivaṃ śocitumarhasi ||2-26||

Verse 27

ชาตสฺย หิ ธฺรุวโ มฺฤตฺยุรฺธฺรุวํ ชนฺม มฺฤตสฺย จ | ตสฺมาทปริหารฺยเ'รฺถเ น ตฺวํ ศโจิตุมรฺหสิ ||๒-๒๗||

jātasya hi dhruvo mṛtyurdhruvaṃ janma mṛtasya ca . tasmādaparihārye.arthe na tvaṃ śocitumarhasi ||2-27||

Verse 28

อวฺยกฺตาทีนิ ภูตานิ วฺยกฺตมธฺยานิ ภารต | อวฺยกฺตนิธนานฺยเว ตตฺร กา ปริทเวนา ||๒-๒๘||

avyaktādīni bhūtāni vyaktamadhyāni bhārata . avyaktanidhanānyeva tatra kā paridevanā ||2-28||

Verse 29

อาศฺจรฺยวตฺปศฺยติ กศฺจิทเน- มาศฺจรฺยวทฺวทติ ตถไว จานฺยห์ | อาศฺจรฺยวจฺจไนมนฺยห์ ศฺฤณโติ ศฺรุตฺวาปฺยเนํ วเท น จไว กศฺจิตฺ ||๒-๒๙||

āścaryavatpaśyati kaścidenam āścaryavadvadati tathaiva cānyaḥ . āścaryavaccainamanyaḥ śṛṇoti śrutvāpyenaṃ veda na caiva kaścit ||2-29||

Verse 30

ทเหี นิตฺยมวธฺยโ'ยํ ทเหเ สรฺวสฺย ภารต | ตสฺมาตฺสรฺวาณิ ภูตานิ น ตฺวํ ศโจิตุมรฺหสิ ||๒-๓๐||

dehī nityamavadhyo.ayaṃ dehe sarvasya bhārata . tasmātsarvāṇi bhūtāni na tvaṃ śocitumarhasi ||2-30||

Verse 31

สฺวธรฺมมปิ จาวเกฺษฺย น วิกมฺปิตุมรฺหสิ | ธรฺมฺยาทฺธิ ยุทฺธาจฺฉฺรเยโ'นฺยตฺกฺษตฺริยสฺย น วิทฺยตเ ||๒-๓๑||

svadharmamapi cāvekṣya na vikampitumarhasi . dharmyāddhi yuddhācchreyo.anyatkṣatriyasya na vidyate ||2-31||

Verse 32

ยทฺฤจฺฉยา จโปปนฺนํ สฺวรฺคทฺวารมปาวฺฤตมฺ | สุขินห์ กฺษตฺริยาห์ ปารฺถ ลภนฺตเ ยุทฺธมีทฺฤศมฺ ||๒-๓๒||

yadṛcchayā copapannaṃ svargadvāramapāvṛtam . sukhinaḥ kṣatriyāḥ pārtha labhante yuddhamīdṛśam ||2-32||

Verse 33

อถ จเตฺตฺวมิมํ ธรฺมฺยํ สํคฺรามํ น กริษฺยสิ | ตตห์ สฺวธรฺมํ กีรฺติํ จ หิตฺวา ปาปมวาปฺสฺยสิ ||๒-๓๓||

atha cettvamimaṃ dharmyaṃ saṃgrāmaṃ na kariṣyasi . tataḥ svadharmaṃ kīrtiṃ ca hitvā pāpamavāpsyasi ||2-33||

Verse 34

อกีรฺติํ จาปิ ภูตานิ กถยิษฺยนฺติ ตเ'วฺยยามฺ | สมฺภาวิตสฺย จากีรฺติรฺมรณาทติริจฺยตเ ||๒-๓๔||

akīrtiṃ cāpi bhūtāni kathayiṣyanti te.avyayām . sambhāvitasya cākīrtirmaraṇādatiricyate ||2-34||

Verse 35

ภยาทฺรณาทุปรตํ มํสฺยนฺตเ ตฺวาํ มหารถาห์ | ยเษาํ จ ตฺวํ พหุมตโ ภูตฺวา ยาสฺยสิ ลาฆวมฺ ||๒-๓๕||

bhayādraṇāduparataṃ maṃsyante tvāṃ mahārathāḥ . yeṣāṃ ca tvaṃ bahumato bhūtvā yāsyasi lāghavam ||2-35||

Verse 36

อวาจฺยวาทาํศฺจ พหูนฺวทิษฺยนฺติ ตวาหิตาห์ | นินฺทนฺตสฺตว สามรฺถฺยํ ตตโ ทุห์ขตรํ นุ กิมฺ ||๒-๓๖||

avācyavādāṃśca bahūnvadiṣyanti tavāhitāḥ . nindantastava sāmarthyaṃ tato duḥkhataraṃ nu kim ||2-36||

Verse 37

หตโ วา ปฺราปฺสฺยสิ สฺวรฺคํ ชิตฺวา วา ภโกฺษฺยสเ มหีมฺ | ตสฺมาทุตฺติษฺฐ กเานฺตเย ยุทฺธาย กฺฤตนิศฺจยห์ ||๒-๓๗||

hato vā prāpsyasi svargaṃ jitvā vā bhokṣyase mahīm . tasmāduttiṣṭha kaunteya yuddhāya kṛtaniścayaḥ ||2-37||

Verse 38

สุขทุห์ขเ สมเ กฺฤตฺวา ลาภาลาภเา ชยาชยเา | ตตโ ยุทฺธาย ยุชฺยสฺว นไวํ ปาปมวาปฺสฺยสิ ||๒-๓๘||

sukhaduḥkhe same kṛtvā lābhālābhau jayājayau . tato yuddhāya yujyasva naivaṃ pāpamavāpsyasi ||2-38||

Verse 39

เอษา ตเ'ภิหิตา สางฺขฺยเ พุทฺธิรฺยโคเ ตฺวิมาํ ศฺฤณุ | พุทฺธฺยา ยุกฺตโ ยยา ปารฺถ กรฺมพนฺธํ ปฺรหาสฺยสิ ||๒-๓๙||

eṣā te.abhihitā sāṅkhye buddhiryoge tvimāṃ śṛṇu . buddhyā yukto yayā pārtha karmabandhaṃ prahāsyasi ||2-39||

Verse 40

นเหาภิกฺรมนาศโ'สฺติ ปฺรตฺยวายโ น วิทฺยตเ | สฺวลฺปมปฺยสฺย ธรฺมสฺย ตฺรายตเ มหตโ ภยาตฺ ||๒-๔๐||

nehābhikramanāśo.asti pratyavāyo na vidyate . svalpamapyasya dharmasya trāyate mahato bhayāt ||2-40||

Verse 41

วฺยวสายาตฺมิกา พุทฺธิรเกเห กุรุนนฺทน | พหุศาขา หฺยนนฺตาศฺจ พุทฺธยโ'วฺยวสายินามฺ ||๒-๔๑||

vyavasāyātmikā buddhirekeha kurunandana . bahuśākhā hyanantāśca buddhayo.avyavasāyinām ||2-41||

Verse 42

ยามิมาํ ปุษฺปิตาํ วาจํ ปฺรวทนฺตฺยวิปศฺจิตห์ | วเทวาทรตาห์ ปารฺถ นานฺยทสฺตีติ วาทินห์ ||๒-๔๒||

yāmimāṃ puṣpitāṃ vācaṃ pravadantyavipaścitaḥ . vedavādaratāḥ pārtha nānyadastīti vādinaḥ ||2-42||

Verse 43

กามาตฺมานห์ สฺวรฺคปรา ชนฺมกรฺมผลปฺรทามฺ | กฺริยาวิศเษพหุลาํ ภโคไศฺวรฺยคติํ ปฺรติ ||๒-๔๓||

kāmātmānaḥ svargaparā janmakarmaphalapradām . kriyāviśeṣabahulāṃ bhogaiśvaryagatiṃ prati ||2-43||

Verse 44

ภโคไศฺวรฺยปฺรสกฺตานาํ ตยาปหฺฤตจเตสามฺ | วฺยวสายาตฺมิกา พุทฺธิห์ สมาธเา น วิธียตเ ||๒-๔๔||

bhogaiśvaryaprasaktānāṃ tayāpahṛtacetasām . vyavasāyātmikā buddhiḥ samādhau na vidhīyate ||2-44||

Verse 45

ตฺรไคุณฺยวิษยา วเทา นิสฺตฺรไคุณฺยโ ภวารฺชุน | นิรฺทฺวนฺทฺวโ นิตฺยสตฺตฺวสฺถโ นิรฺยโคกฺษเม อาตฺมวานฺ ||๒-๔๕||

traiguṇyaviṣayā vedā nistraiguṇyo bhavārjuna . nirdvandvo nityasattvastho niryogakṣema ātmavān ||2-45||

Verse 46

ยาวานรฺถ อุทปานเ สรฺวตห์ สมฺปฺลุตโทกเ | ตาวานฺสรฺวเษุ วเทเษุ พฺราหฺมณสฺย วิชานตห์ ||๒-๔๖||

yāvānartha udapāne sarvataḥ samplutodake . tāvānsarveṣu vedeṣu brāhmaṇasya vijānataḥ ||2-46||

Verse 47

กรฺมณฺยเวาธิการสฺตเ มา ผลเษุ กทาจน | มา กรฺมผลหเตุรฺภูรฺมา ตเ สงฺคโ'สฺตฺวกรฺมณิ ||๒-๔๗||

karmaṇyevādhikāraste mā phaleṣu kadācana . mā karmaphalaheturbhūrmā te saṅgo.astvakarmaṇi ||2-47||

Verse 48

ยโคสฺถห์ กุรุ กรฺมาณิ สงฺคํ ตฺยกฺตฺวา ธนญฺชย | สิทฺธฺยสิทฺธฺยโห์ สมโ ภูตฺวา สมตฺวํ ยโค อุจฺยตเ ||๒-๔๘||

yogasthaḥ kuru karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā dhanañjaya . siddhyasiddhyoḥ samo bhūtvā samatvaṃ yoga ucyate ||2-48||

Verse 49

ทูรเณ หฺยวรํ กรฺม พุทฺธิยโคาทฺธนญฺชย | พุทฺธเา ศรณมนฺวิจฺฉ กฺฤปณาห์ ผลหเตวห์ ||๒-๔๙||

dūreṇa hyavaraṃ karma buddhiyogāddhanañjaya . buddhau śaraṇamanviccha kṛpaṇāḥ phalahetavaḥ ||2-49||

Verse 50

พุทฺธิยุกฺตโ ชหาตีห อุภเ สุกฺฤตทุษฺกฺฤตเ | ตสฺมาทฺยโคาย ยุชฺยสฺว ยโคห์ กรฺมสุ กเาศลมฺ ||๒-๕๐||

buddhiyukto jahātīha ubhe sukṛtaduṣkṛte . tasmādyogāya yujyasva yogaḥ karmasu kauśalam ||2-50||

Verse 51

กรฺมชํ พุทฺธิยุกฺตา หิ ผลํ ตฺยกฺตฺวา มนีษิณห์ | ชนฺมพนฺธวินิรฺมุกฺตาห์ ปทํ คจฺฉนฺตฺยนามยมฺ ||๒-๕๑||

karmajaṃ buddhiyuktā hi phalaṃ tyaktvā manīṣiṇaḥ . janmabandhavinirmuktāḥ padaṃ gacchantyanāmayam ||2-51||

Verse 52

ยทา ตเ มโหกลิลํ พุทฺธิรฺวฺยติตริษฺยติ | ตทา คนฺตาสิ นิรฺวเทํ ศฺรโตวฺยสฺย ศฺรุตสฺย จ ||๒-๕๒||

yadā te mohakalilaṃ buddhirvyatitariṣyati . tadā gantāsi nirvedaṃ śrotavyasya śrutasya ca ||2-52||

Verse 53

ศฺรุติวิปฺรติปนฺนา ตเ ยทา สฺถาสฺยติ นิศฺจลา | สมาธาวจลา พุทฺธิสฺตทา ยโคมวาปฺสฺยสิ ||๒-๕๓||

śrutivipratipannā te yadā sthāsyati niścalā . samādhāvacalā buddhistadā yogamavāpsyasi ||2-53||

Verse 54

อรฺชุน อุวาจ | สฺถิตปฺรชฺญสฺย กา ภาษา สมาธิสฺถสฺย กเศว | สฺถิตธีห์ กิํ ปฺรภาษเต กิมาสีต วฺรชเต กิมฺ ||๒-๕๔||

arjuna uvāca . sthitaprajñasya kā bhāṣā samādhisthasya keśava . sthitadhīḥ kiṃ prabhāṣeta kimāsīta vrajeta kim ||2-54||

Verse 55

ศฺรีภควานุวาจ | ปฺรชหาติ ยทา กามานฺสรฺวานฺปารฺถ มนโคตานฺ | อาตฺมนฺยเวาตฺมนา ตุษฺฏห์ สฺถิตปฺรชฺญสฺตทโจฺยตเ ||๒-๕๕||

śrībhagavānuvāca . prajahāti yadā kāmānsarvānpārtha manogatān . ātmanyevātmanā tuṣṭaḥ sthitaprajñastadocyate ||2-55||

Verse 56

ทุห์ขเษฺวนุทฺวิคฺนมนาห์ สุขเษุ วิคตสฺปฺฤหห์ | วีตราคภยกฺรโธห์ สฺถิตธีรฺมุนิรุจฺยตเ ||๒-๕๖||

duḥkheṣvanudvignamanāḥ sukheṣu vigataspṛhaḥ . vītarāgabhayakrodhaḥ sthitadhīrmunirucyate ||2-56||

Verse 57

ยห์ สรฺวตฺรานภิสฺนเหสฺตตฺตตฺปฺราปฺย ศุภาศุภมฺ | นาภินนฺทติ น ทฺวเษฺฏิ ตสฺย ปฺรชฺญา ปฺรติษฺฐิตา ||๒-๕๗||

yaḥ sarvatrānabhisnehastattatprāpya śubhāśubham . nābhinandati na dveṣṭi tasya prajñā pratiṣṭhitā ||2-57||

Verse 58

ยทา สํหรตเ จายํ กูรฺมโ'งฺคานีว สรฺวศห์ | อินฺทฺริยาณีนฺทฺริยารฺถเภฺยสฺตสฺย ปฺรชฺญา ปฺรติษฺฐิตา ||๒-๕๘||

yadā saṃharate cāyaṃ kūrmo.aṅgānīva sarvaśaḥ . indriyāṇīndriyārthebhyastasya prajñā pratiṣṭhitā ||2-58||

Verse 59

วิษยา วินิวรฺตนฺตเ นิราหารสฺย ทเหินห์ | รสวรฺชํ รสโ'ปฺยสฺย ปรํ ทฺฤษฺฏฺวา นิวรฺตตเ ||๒-๕๙||

viṣayā vinivartante nirāhārasya dehinaḥ . rasavarjaṃ raso.apyasya paraṃ dṛṣṭvā nivartate ||2-59||

Verse 60

ยตตโ หฺยปิ กเานฺตเย ปุรุษสฺย วิปศฺจิตห์ | อินฺทฺริยาณิ ปฺรมาถีนิ หรนฺติ ปฺรสภํ มนห์ ||๒-๖๐||

yatato hyapi kaunteya puruṣasya vipaścitaḥ . indriyāṇi pramāthīni haranti prasabhaṃ manaḥ ||2-60||

Verse 61

ตานิ สรฺวาณิ สํยมฺย ยุกฺต อาสีต มตฺปรห์ | วศเ หิ ยสฺยเนฺทฺริยาณิ ตสฺย ปฺรชฺญา ปฺรติษฺฐิตา ||๒-๖๑||

tāni sarvāṇi saṃyamya yukta āsīta matparaḥ . vaśe hi yasyendriyāṇi tasya prajñā pratiṣṭhitā ||2-61||

Verse 62

ธฺยายตโ วิษยานฺปุํสห์ สงฺคสฺตเษูปชายตเ | สงฺคาตฺสญฺชายตเ กามห์ กามาตฺกฺรโธโ'ภิชายตเ ||๒-๖๒||

dhyāyato viṣayānpuṃsaḥ saṅgasteṣūpajāyate . saṅgātsañjāyate kāmaḥ kāmātkrodho.abhijāyate ||2-62||

Verse 63

กฺรโธาทฺภวติ สมฺมโหห์ สมฺมโหาตฺสฺมฺฤติวิภฺรมห์ | สฺมฺฤติภฺรํศาทฺ พุทฺธินาศโ พุทฺธินาศาตฺปฺรณศฺยติ ||๒-๖๓||

krodhādbhavati sammohaḥ sammohātsmṛtivibhramaḥ . smṛtibhraṃśād buddhināśo buddhināśātpraṇaśyati ||2-63||

Verse 64

ราคทฺวเษวิมุกฺตไสฺตุ วิษยานินฺทฺริยไศฺจรนฺ | (or วิยุกฺตไสฺตุ) อาตฺมวศฺยไรฺวิธเยาตฺมา ปฺรสาทมธิคจฺฉติ ||๒-๖๔||

rāgadveṣavimuktaistu viṣayānindriyaiścaran . orviyuktaistu ātmavaśyairvidheyātmā prasādamadhigacchati ||2-64||

Verse 65

ปฺรสาทเ สรฺวทุห์ขานาํ หานิรสฺยโปชายตเ | ปฺรสนฺนจเตสโ หฺยาศุ พุทฺธิห์ ปรฺยวติษฺฐตเ ||๒-๖๕||

prasāde sarvaduḥkhānāṃ hānirasyopajāyate . prasannacetaso hyāśu buddhiḥ paryavatiṣṭhate ||2-65||

Verse 66

นาสฺติ พุทฺธิรยุกฺตสฺย น จายุกฺตสฺย ภาวนา | น จาภาวยตห์ ศานฺติรศานฺตสฺย กุตห์ สุขมฺ ||๒-๖๖||

nāsti buddhirayuktasya na cāyuktasya bhāvanā . na cābhāvayataḥ śāntiraśāntasya kutaḥ sukham ||2-66||

Verse 67

อินฺทฺริยาณาํ หิ จรตาํ ยนฺมนโ'นุวิธียตเ | ตทสฺย หรติ ปฺรชฺญาํ วายุรฺนาวมิวามฺภสิ ||๒-๖๗||

indriyāṇāṃ hi caratāṃ yanmano.anuvidhīyate . tadasya harati prajñāṃ vāyurnāvamivāmbhasi ||2-67||

Verse 68

ตสฺมาทฺยสฺย มหาพาหโ นิคฺฤหีตานิ สรฺวศห์ | อินฺทฺริยาณีนฺทฺริยารฺถเภฺยสฺตสฺย ปฺรชฺญา ปฺรติษฺฐิตา ||๒-๖๘||

tasmādyasya mahābāho nigṛhītāni sarvaśaḥ . indriyāṇīndriyārthebhyastasya prajñā pratiṣṭhitā ||2-68||

Verse 69

ยา นิศา สรฺวภูตานาํ ตสฺยาํ ชาครฺติ สํยมี | ยสฺยาํ ชาคฺรติ ภูตานิ สา นิศา ปศฺยตโ มุนเห์ ||๒-๖๙||

yā niśā sarvabhūtānāṃ tasyāṃ jāgarti saṃyamī . yasyāṃ jāgrati bhūtāni sā niśā paśyato muneḥ ||2-69||

Verse 70

อาปูรฺยมาณมจลปฺรติษฺฐํ สมุทฺรมาปห์ ปฺรวิศนฺติ ยทฺวตฺ | ตทฺวตฺกามา ยํ ปฺรวิศนฺติ สรฺวเ ส ศานฺติมาปฺนโติ น กามกามี ||๒-๗๐||

āpūryamāṇamacalapratiṣṭhaṃ samudramāpaḥ praviśanti yadvat . tadvatkāmā yaṃ praviśanti sarve sa śāntimāpnoti na kāmakāmī ||2-70||

Verse 71

วิหาย กามานฺยห์ สรฺวานฺปุมาํศฺจรติ นิห์สฺปฺฤหห์ | นิรฺมมโ นิรหงฺการห์ ส ศานฺติมธิคจฺฉติ ||๒-๗๑||

vihāya kāmānyaḥ sarvānpumāṃścarati niḥspṛhaḥ . nirmamo nirahaṅkāraḥ sa śāntimadhigacchati ||2-71||

Verse 72

เอษา พฺราหฺมี สฺถิติห์ ปารฺถ นไนาํ ปฺราปฺย วิมุหฺยติ | สฺถิตฺวาสฺยามนฺตกาลเ'ปิ พฺรหฺมนิรฺวาณมฺฤจฺฉติ ||๒-๗๒||

eṣā brāhmī sthitiḥ pārtha naināṃ prāpya vimuhyati . sthitvāsyāmantakāle.api brahmanirvāṇamṛcchati ||2-72||

Verse 73

โอํ ตตฺสทิติ ศฺรีมทฺภควทฺคีตาสูปนิษตฺสุ พฺรหฺมวิทฺยายาํ ยโคศาสฺตฺรเ ศฺรีกฺฤษฺณารฺชุนสํวาทเ สางฺขฺยยโคโ นาม ทฺวิตียโ'ธฺยายห์ ||๒||

OM tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde sāṅkhyayogo nāma dvitīyo.adhyāyaḥ ||2-73||